Theo báo cáo mới công bố của Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc (UNDP), hầu hết lợi ích từ trí tuệ nhân tạo (AI) có thể sẽ thuộc về các quốc gia giàu có. Đằng sau sự hào nhoáng về triển vọng của AI là những thực tế gai góc, gồm cả việc công nghệ này có thể ảnh hưởng đến cộng đồng yếu thế và khiến họ càng tụt hậu hơn.

Cơ quan của Liên Hiệp Quốc so sánh tình hình hiện nay với “Sự phân kỳ lớn” của cuộc cách mạng công nghiệp, khi nhiều nước phương Tây chứng kiến ​​quá trình hiện đại hóa nhanh chóng trong khi nhiều nước khác lại tụt hậu.

Không thể phủ nhận lợi ích của AI 

UNDP nhận định AI là một công nghệ đa năng, có thể nâng cao năng suất, tạo ra các ngành công nghiệp mới và giúp những người đi sau bắt kịp thời đại. Lợi ích của AI bao gồm giúp nâng cao năng suất nông nghiệp, phân tích tia X trong vài giây và chẩn đoán y tế nhanh hơn, dự báo thời tiết hiệu quả hơn và đánh giá thiệt hại mang lại triển vọng cho các cộng đồng nông thôn và những khu vực dễ xảy ra thiên tai. “Các hệ thống AI phân tích rủi ro về đói nghèo, sức khỏe và thiên tai cho phép đưa ra quyết định nhanh hơn, công bằng hơn và minh bạch hơn, biến dữ liệu thành quá trình học tập liên tục và giá trị công cộng”, báo cáo nhấn mạnh.

Ảnh: Medium.com

Tuy nhiên, UNDP cũng lưu ý rằng các quốc gia châu Á, bao gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore, đang ở vị thế thuận lợi để tận dụng các công cụ AI, trong khi những nơi như Afghanistan, Maldives và Myanmar lại thiếu kỹ năng, nguồn điện ổn định và các nguồn lực khác cần thiết để khai thác tiềm năng tính toán của AI. Sự bất bình đẳng giữa các vùng miền trong một quốc gia đồng nghĩa với việc một số nơi, ngay cả ở các nền kinh tế tiên tiến, cũng dễ bị tụt hậu.

Khoảng 1/4 khu vực châu Á - Thái Bình Dương, nơi sinh sống của hơn 55% dân số thế giới và là trung tâm của quá trình chuyển đổi AI, không có quyền truy cập trực tuyến.

Ưu tiên hàng đầu phải là con người

Trong khi phần lớn sự chú ý dành cho AI tập trung vào năng suất, khả năng cạnh tranh và tăng trưởng, thì câu hỏi quan trọng hơn là nó sẽ có ý nghĩa gì đối với cuộc sống con người?

“Chúng ta cần đảm bảo rằng không phải công nghệ là ưu tiên hàng đầu, mà con người mới là yếu tố quyết định”, Michael Muthukrishnan thuộc Trường Kinh tế Luân Đôn (Anh), tác giả chính của báo cáo, phát biểu trong buổi công bố báo cáo tại Bangkok (Thái Lan).

Philip Schellekens, Chuyên gia kinh tế trưởng của UNDP phụ trách khu vực châu Á - Thái Bình Dương, cho biết nếu những khoảng cách này không được thu hẹp, hàng triệu người có thể không được tiếp cận các loại thiết bị, hệ thống thanh toán kỹ thuật số, ID kỹ thuật số cũng như nền giáo dục và kỹ năng cần thiết để tham gia đầy đủ vào nền kinh tế toàn cầu, do đó ngày càng tụt hậu hơn nữa.

Những rủi ro khác bao gồm thông tin sai lệch và thông tin xuyên tạc, hoạt động giám sát vi phạm quyền riêng tư... Vì vậy, tính minh bạch và các quy định hiệu quả là những rào cản quan trọng để đảm bảo AI được sử dụng một cách công bằng và có trách nhiệm.

AI đang trở nên thiết yếu đối với cuộc sống hiện đại, giống như điện, đường sá và giờ là Internet, do đó chính phủ các nước cần đầu tư nhiều hơn vào cơ sở hạ tầng kỹ thuật số, giáo dục và đào tạo, cạnh tranh lành mạnh và bảo vệ xã hội. “Mục tiêu là dân chủ hóa quyền truy cập vào AI để mọi quốc gia và cộng đồng đều có thể hưởng lợi”, báo cáo nêu rõ.

Nhìn chung, điểm cốt lõi trong kỷ nguyên AI chính là năng lực. “Các quốc gia đầu tư vào kỹ năng, năng lực tính toán và hệ thống quản trị vững mạnh sẽ được hưởng lợi; những quốc gia khác có nguy cơ bị bỏ lại phía sau”, ông Schellekens nhận định.

 LÊ THƯ (Theo AP, Developing Telecoms)