Đến năm 2026, theo Bộ Giao thông vận tải (GTVT), khu vực đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) sẽ có 554km đường cao tốc. Những tuyến cao tốc này được kỳ vọng kết nối liên hoàn hạ tầng giao thông khu vực ĐBSCL, thúc đẩy sự phát triển của toàn vùng.

Kết nối giao thông vùng

Theo Quyết định số 287/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt quy hoạch vùng ĐBSCL thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050; trong đó, quy hoạch hệ thống đường cao tốc đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 có tổng chiều dài khoảng 1.166km, bao gồm 3 trục dọc kết nối vùng ĐBSCL với Đông Nam bộ và 3 trục ngang gắn hệ thống cảng biển với các cửa khẩu quốc tế. Đến thời điểm hiện nay, theo Bộ GTVT, vùng ĐBSCL đã hoàn thành và đưa vào khai thác theo quy mô phân kỳ giai đoạn 1 (4 làn xe) với tổng chiều dài 171km đường cao tốc.

Cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận đưa vào khai thác góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của vùng ĐBSCL. Ảnh: CTV.

Cụ thể, tuyến Bến Lức - Trung Lương (40km), Trung Lương - Mỹ Thuận (51km), Cao Lãnh - Lộ Tẻ (29km), Lộ Tẻ - Rạch Sỏi (51km). Trong đó tuyến cao tốc trục dọc phía Tây đoạn Cao Lãnh - Lộ Tẻ dài 29km mới hoàn thành đầu tư tuyến chính, chưa có đường gom, hiện tổ chức giao thông hỗn hợp, đoạn Lộ Tẻ - Rạch Sỏi dài 51km sử dụng mặt đường láng nhựa để chờ lún, các tuyến này Bộ GTVT đang tiếp tục đầu tư hoàn thiện các hạng mục còn lại trong giai đoạn 2021-2025 để khai thác theo tiêu chuẩn cao tốc). 8 dự án đang được đầu tư bảo đảm cơ bản hoàn thành trong giai đoạn 2021-2025, đưa vào khai thác toàn bộ các dự án trong năm 2026 với tổng chiều dài 463km, tổng mức đầu tư khoảng 94.400 tỉ đồng. Như vậy, đến năm 2026, khu vực ĐBSCL sẽ có khoảng 554km đường cao tốc (các tuyến còn lại sẽ đầu tư trong giai đoạn 2026-2030).

Thời gian qua, hạ tầng giao thông là điểm nghẽn lớn đối với sự phát triển của vùng ĐBSCL. Các phương thức giao thông thiếu kết nối, với xuất phát điểm thấp, việc kêu gọi đầu tư hạ tầng giao thông của các địa phương gặp nhiều khó khăn, trong khi đầu tư từ ngân sách chưa đáp ứng yêu cầu phát triển của vùng. Vì lẽ đó, khi Quốc hội, Chính phủ quyết định các chủ trương đầu tư hạ tầng giao thông cho vùng đi kèm với nguồn lực đầu tư tăng đã tạo ra động mới cho sự phát triển của ĐBSCL. Theo đó, các công trình giao thông đầu tư tại vùng đều hướng tới đa mục tiêu, gồm: thúc đẩy tăng trưởng trong điều kiện khó khăn; tạo điều kiện giải ngân vốn đầu tư công; chống dàn trải, kém hiệu quả trong huy động các nguồn lực đầu tư; thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển; mở rộng không gian phát triển đô thị, dịch vụ, công nghiệp, thu hút đầu tư…

Mới đây, tại cuộc họp Ban Chỉ đạo Nhà nước các công trình, dự án quan trọng Quốc gia, trọng điểm ngành GTVT để bàn các giải pháp, tiếp tục tháo gỡ khó khăn, vướng mắc thúc đẩy thực hiện các công trình, dự án, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các thành viên Ban Chỉ đạo quyết tâm cao hơn nữa, nỗ lực hơn nữa để hoàn thành mục tiêu đề ra. Tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, thúc đẩy thi công đồng loạt, hoàn thành các dự án trọng điểm quốc gia để thúc đẩy sự phát triển của 6 vùng kinh tế - xã hội. Thủ tướng cũng chỉ đạo, nhóm dự án đã được duyệt đầu tư (3 cao tốc trục ngang và 2 đường vành đai) cần khẩn trương giải phóng mặt bàng, hoàn thiện các thủ tục để khởi công trước ngày 30-6-2023.

Trong 3 tuyến cao tốc trục ngang, vùng ĐBSCL có 1 tuyến Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng. Các địa phương đã cân đối nguồn vật liệu để chuẩn bị sẵn sàng cho công tác khởi công dự án.

Lo thiếu cát cho dự án cao tốc

Theo các chuyên gia, đầu tư hoàn thiện hạ tầng giao thông là bước đột phá quan trọng cho sự phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương. Thực tế thời gian qua, nguồn lực đầu tư cho hạ tầng giao thông tại ĐBSCL chưa đáp ứng yêu cầu phát triển của vùng. Vì vậy, các địa phương vùng ĐBSCL rất kỳ vọng 6 tuyến cao tốc sớm được đầu tư hoàn thiện để bứt phá đi lên.  

Các dự án cao tốc tại ĐBSCL đang thiếu nguồn vật liệu cát. Trong ảnh: Khai thác cát sông trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long. Ảnh: T.HÀ

Tuyến cao tốc Cần Thơ - Cà Mau (thuộc cao tốc Bắc - Nam phía Đông), cao tốc Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng và một số tuyến cao tốc khác là các dự án đường bộ cao tốc thuộc các dự án, công trình quan trọng Quốc gia, trọng điểm ngành giao thông vận tải do Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư; Chính phủ đã ban hành các Nghị quyết triển khai với một số cơ chế đặc thù trong việc cấp phép, khai thác vật liệu xây dựng thông thường nằm trong hồ sơ khảo sát vật liệu xây dựng phục vụ dự án. Triển khai các Nghị quyết của Chính phủ, Bộ GTVT, UBND các tỉnh, thành phố được giao làm cơ quan chủ quản đến nay đã cơ bản hoàn thành công tác lập, thẩm định, phê duyệt dự án đầu tư và đang triển khai các bước thực hiện đầu tư.

Theo Bộ GTVT, giai đoạn từ nay đến năm 2025, các dự án cao tốc trong khu vực ĐBSCL sẽ triển khai đồng loạt, nên nhu cầu vật liệu cát là rất lớn, với khoảng 53,69 triệu m3. Hiện dự án Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng, các dự án Mỹ An - Cao Lãnh và Cao Lãnh - An Hữu đã dự kiến bố trí cơ bản đủ nguồn cát để thi công. Riêng 2 dự án thành phần đoạn từ TP Cần Thơ đến Cà Mau, tổng nhu cầu cát đắp khoảng 18,07 triệu m3 đang gặp khó khăn về nguồn cung.

Số liệu thống kê từ Cục khoáng sản Việt Nam, trong khu vực ĐBSCL đến nay có 8 địa phương đã cấp phép 64 giấy phép khai thác với tổng trữ lượng khoảng 80 triệu m3, công suất khai thác khoảng 17 triệu m3/năm (trong đó cát san lấp là 14 triệu m3/60 giấy phép). Tuy nhiên hiện nay, trữ lượng cát san lấp còn lại của các mỏ đã cấp phép chỉ khoảng 37 triệu m3, trong đó một số giấy phép đã hết hạn, một số giấy phép không được gia hạn. Đồng thời nhiều mỏ có chất lượng không đáp ứng yêu cầu đắp nền đường (các mỏ đáp ứng chủ yếu tập trung tại các tỉnh An Giang, Đồng Tháp, Vĩnh Long)...

Theo báo cáo của Tư vấn và các địa phương, tổng trữ lượng các mỏ trong quy hoạch khoảng 215,58 triệu m3 (tỉnh An Giang khoảng 54,54 triệu m3; Đồng Tháp khoảng 33,57 triệu m3; Vĩnh Long khoảng 42,3 triệu m3; Sóc Trăng khoảng 85 triệu m3). Tuy nhiên, các tỉnh Vĩnh Long, Sóc Trăng thuộc khu vực hạ lưu sông Tiền và sông Hậu, chất lượng cát kém do lẫn nhiều tạp chất, hàm lượng bùn sét lớn. Bộ GTVT đã có văn bản đề nghị các tỉnh có nguồn cát đảm bảo chất lượng thực hiện rà soát để cân đối nguồn khai thác cung cấp cho dự án; đồng thời phối hợp với các bộ liên quan tìm nguồn vật liệu thay thế.

Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ GTVT đã kịp thời phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường triển khai nghiên cứu sử dụng cát biển làm vật liệu đắp nền đường sử dụng cho các dự án xây dựng kết cấu hạ tầng giao thông tại khu vực ĐBSCL. Kết quả thí nghiệm mẫu cát biển lấy tại Trà Vinh và Sóc Trăng cơ bản đáp ứng yêu cầu cho cát đắp nền đường, nhưng đang thí điểm thực địa, nhanh nhất cũng phải đến cuối năm 2023 mới có thể xác định được khả năng đáp ứng yêu cầu kỹ thuật của cát biển sử dụng làm vật liệu san lấp cho các dự án cao tốc. Vì vậy, theo Bộ GTVTV trước mắt trong năm 2023-2024 nguồn vật liệu san lấp cho các dự án cao tốc chủ yếu vẫn là cát sông.

Có thể nói, thời gian qua, việc tháo gỡ khó khăn về nguồn vật liệu cho các dự án cao tốc đã được Trung ương gỡ khó bằng các cơ chế đặc thù, nhưng triển khai dự án cần cơ chế toàn diện hơn để gỡ khó cho vướng mắc về đất đai, thủ tục đầu tư, bồi thường, giải tỏa, tái định cư… để giải quyết căn cơ nút thắt về giao thông cho ĐBSCL.

SONG NGUYÊN