Bài cuối: Những trang sử vàng báo chí cách mạng Cần Thơ

Tay bút, tay súng  

Ðồng hành cùng hành trình 100 năm BCCM Việt Nam, BCCM Cần Thơ đã viết nên những trang sử vẻ vang, đáng tự hào. Trong phạm vi bài viết, chúng tôi xin được trình bày về BCCM Cần Thơ từ năm 1968-1976 như một dấu son trong quyển sử vàng sáng mãi.

Báo Cần Thơ Xuân Bính Thìn 1976. Ảnh: DUY KHÔI

Năm 1968, Báo Giải Phóng của tỉnh Cần Thơ được đổi tên thành Cần Thơ Quyết Thắng và năm 1972, đổi tên là Báo Cần Thơ, để thống nhất tên gọi báo Ðảng ở các tỉnh lúc bấy giờ. Báo Cần Thơ xuất bản mỗi tháng 2 kỳ, có 4 trang in chữ chì, mỗi kỳ phát hành 3.000 số. Vào những ngày kỷ niệm lớn của đất nước, báo ra số đặc biệt, in 2 màu. Tết thì có báo xuân, 12 trang, bìa in tranh Tết 3 màu. Chiến trường Cần Thơ vô cùng ác liệt, bom đạn triền miên, địch lại càn quét thường xuyên để "tìm diệt" các cơ quan kháng chiến ở hậu phương. Vậy nhưng khi địch rút là cán bộ, biên tập và nhà in lại lao vào công việc một cách khẩn trương. Người làm báo ở Cần Thơ luôn có mặt trên các trận địa, vừa làm nghiệp vụ, vừa cầm súng chiến đấu bảo vệ căn cứ, bảo vệ cơ quan.

BCCM Cần Thơ thời kỳ này không chỉ phát hành rộng rãi trong vùng giải phóng mà còn bí mật đưa đến học sinh, sinh viên, công chức và nhân dân lao động vùng tạm chiếm. Những bài báo mang tính cách mạng, cổ vũ tinh thần yêu nước, chống ngoại xâm đã góp phần động viên quân và dân trong tỉnh vượt qua khó khăn, gian khổ trùng trùng.

Là người làm báo kỳ cựu trong kháng chiến ở Cần Thơ, ông Ðặng Hồng từng kể, người làm báo thời kỳ đó chịu biết bao gian khổ, hy sinh. Mặc chiến tranh rất ác liệt, tòa soạn báo lại phải ở gần đồn giặc, người làm báo luôn giữ thế trận tờ báo, kịp thời đưa báo đến cơ sở và ra dân, không để gián đoạn tiếng nói chính nghĩa của Ðảng, Mặt trận trong dân. Ðặc biệt, Báo Cần Thơ Quyết Thắng, Báo Cần Thơ đã đưa tin đậm nét các sự kiện quan trọng như Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968, Chiến dịch Nguyễn Huệ - Xuân Hè 1972, ký kết Hiệp định Pa-ri 1973, Chiến thắng 75 lượt tiểu đoàn địch ở Chương Thiện, Chiến dịch Hồ Chí Minh… "Mỗi cán bộ, phóng viên trẻ lúc có giặc thì trở thành chiến sĩ cầm súng, bố trí hầm chông, chất nổ, giết giặc, bảo vệ căn cứ. Cán bộ, phóng viên báo, mỗi người phải tự lực gạo ăn trong 3 tháng một năm (khoảng 4,5 giạ lúa)" - ông Ðặng Hồng thuật lại.

Ông Ðặng Hồng kể, thời đó, dân nói với nhau, còn thấy báo Ðảng là dân tin còn cách mạng, còn Ðảng, nhất định cách mạng sẽ thành công. Do vậy, khi Mỹ tiến hành chiến lược Chiến tranh cục bộ, Việt Nam hóa chiến tranh, chiến trường vô cùng ác liệt nhưng ta vẫn tìm mọi cách đưa báo Ðảng đến với hội viên các đoàn thể, chuyền tay nhau đọc "đến khi tờ báo rách không còn đọc được mới thôi".

Trân quý những tấm lòng

Một trong những nhà báo kỳ cựu của BCCM Cần Thơ, Trưởng Tiểu ban Báo chí Cần Thơ đầu tiên, là ông Huỳnh Thương (sau là Chủ tịch HÐND tỉnh Cần Thơ), hiện tuổi cao, sức yếu. Ông Huỳnh Thương đồng hành cùng BCCM thời gian rất dài, có nhiều cống hiến, trải qua nhiều gian khổ, hiểm nguy để lan tỏa tiếng nói chính nghĩa của Ðảng, của Mặt trận. Ðặc biệt, tại Ðại hội các nhà báo yêu nước và dân chủ miền Nam (1963), ông Huỳnh Thương vinh dự được bầu vào Ban Chấp hành Hội Nhà báo yêu nước và dân chủ miền Nam. Dịp 21-6 năm 2024, theo chân đoàn Hội Nhà báo TP Cần Thơ đến thăm ông Huỳnh Thương, dù đã rất yếu, không nhận ra người đối diện nhưng khi nhắc đến tên Báo Tranh Ðấu, Báo Cần Thơ… ông liền bày tỏ cảm xúc mãnh liệt.

Trong hồi ức và tình cảm của ông Ðặng Hồng, bảng vàng truyền thống BCCM Cần Thơ thời chống Mỹ là công lao của tập thể 30 anh chị em làm báo, nhưng trước nhất là các đồng chí đã dũng cảm hy sinh trong công tác và chiến đấu. Kính cẩn cúi đầu tưởng niệm những đồng chí Trần Văn Sao, Trương Văn Diễn, Nguyễn Thanh Ðê, Nguyễn Văn Phú, Hồ Minh Châu, Dương Ngọc Ðỉnh, Trần Quốc Sơn, Võ Hùng Dũng… BCCM Cần Thơ 21 năm kháng chiến chống Mỹ đã được Ủy ban Trung ương Mặt trận Dân tộc giải phóng, Chính phủ lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, Ủy ban nhân dân cách mạng khu Tây Nam Bộ, tặng thưởng trên 20 huân chương, huy chương các hạng, và được Ủy ban Mặt trận Dân tộc giải phóng tỉnh Cần Thơ tặng thưởng nhiều bằng khen, giấy khen.

Nhắc đến báo chí Cần Thơ thời kỳ chống Mỹ, không thể quên Nhà in Giải phóng thuộc Ban Tuyên huấn tỉnh Cần Thơ. Ðầu những năm 1970, Nhà in Giải phóng chuyển về xây dựng căn cứ ở ngọn kinh Năm Hạnh, kinh Chệt Sáu, cách đồn tam giác Vàm Xáng Bộ chưa đầy cây số. Nhà in cất dưới ngọn trâm bầu, xây hầm bí mật để chứa vật dụng như máy in, chữ chì, giấy mực…

Tháng 4-2024, chúng tôi có dịp dự lễ khánh thành Bia Kỷ niệm Nhà in Giải Phóng, tại ấp Phương Hòa, xã Phương Bình, huyện Phụng Hiệp, tỉnh Hậu Giang. Ông Trần Bình Trọng, Chủ tịch Hội đồng quản trị, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần In tổng hợp Cần Thơ, xúc động nhắc lại một biến cố của nhà in vào cuối tháng 4-1971. Ðịch dùng trực thăng đổ một Trung đoàn Biệt động quân gọi là "Hùm xám miền Tây" với trên 1.000 tên, bao vây căn cứ nhà in. Ðến ngày thứ 7 của cuộc hành quân này, chúng lục soát và phát hiện hầm bí mật của Nhà in Giải phóng trên bờ đìa ngọn kinh Chệt Sáu. Chúng phá nhà, lấy toàn bộ phương tiện, dụng cụ in ấn đưa lên trực thăng, chở về Vị Thanh. Ðây là tổn thất lớn nhất của ngành In Cần Thơ, kể từ ngày lập Báo Hiệp Nhất (1946). Vậy nhưng ngay sau đó, ta đã nhanh chóng khắc phục, 7 ngày sau thì nhà in hoạt động trở lại.

Theo lời kể của ông Ðặng Hồng, lúc đó, dù nguy hiểm nhưng anh em làm báo vẫn ở lại, quyết tâm bảo vệ an toàn nhà in vì mất nhà in là mất vũ khí chiến đấu của báo chí. Ðặc biệt, trong những ngày "Hùm xám miền Tây" lùng sục khu vực nhà in, bộ phận làm báo nhận định có thể nhà in không an toàn và nếu kéo dài, sẽ không kịp bài vở cho số báo mừng sinh nhật Bác Hồ. Tư liệu đã có, các nhà báo triển khai viết bài, ma-két trang, để khi địch rút thì có bài giao cho nhà in đúng kế hoạch. Vậy là người leo ngọn tràm bẻ nhánh che tum ngồi cảnh giới, người kê thùng sắt để viết báo, dù ta và địch cách nhau chỉ vài trăm thước. Bên ngoài, địch cầm súng sẵn sàng nhả đạn, bên trong, các nhà báo vẫn miệt mài viết báo với cây viết và trang giấy. Ông Ðặng Hồng gọi đó là "dũng khí của người làm báo cách mạng".

Những người làm báo và in ấn trong kháng chiến chống Mỹ cũng không quên tri ân bà con địa phương đã chở che, bảo vệ an toàn. Ông Ðặng Hồng nhiều lần khẳng định, nhờ nhân dân đùm bọc mà những người làm báo mới hoàn thành nhiệm vụ giữa bom đạn, hiểm nguy. Người làm báo, ngành In luôn thực hiện tốt phương châm bám đất, bám dân và cùng ăn, cùng ở, cùng làm, cùng chịu đựng gian khổ, sống chết với dân trong mọi hoàn cảnh. Từ đầu năm 1973, địch ra sức phong tỏa việc ra vào căn cứ đồng Phương Ninh, gây khó khăn cho việc mua giấy mực cho nhà in. Ban tiếp liệu phải tổ chức một số phụ nữ giúp mua giấy mực khi ra vào hai vùng. Có nhiều chị bị giặc phát hiện khi làm nhiệm vụ, bị bắt, đánh đập, giam cầm. Ðặc biệt, linh mục Trần Công Nhâm, cai quản họ đạo Bô Na, đã tạo mọi điều kiện cho Ban tiếp liệu mua giấy mực cho nhà in liên tục từ giữa năm 1974 đến ngày giải phóng.

Vậy nên trong Bia Kỷ niệm Nhà in Giải Phóng hôm nay, có mấy câu thơ khắc chữ vàng rằng: "Những năm gian khổ có nhau/ Giúp nhau vượt khó đến ngày thành công/ Nhớ ơn công bộc bà con/ Nhà in ghi mãi tấm lòng sắt son".

Báo Cần Thơ số ra tháng 5-1971, kỷ niệm 81 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tờ báo ra đời trong nỗ lực rất lớn, sau biến cố Nhà in Giải phóng bị giặc tàn phá, lấy toàn bộ phương tiện, dụng cụ in. Ảnh: DUY KHÔI

Báo Xuân Cần Thơ đầu tiên sau ngày hòa bình

Ngày 28-4-1975, từ căn cứ ở ở ngọn Chệt Sáu, tòa soạn Báo Cần Thơ và Nhà in Giải phóng cùng các bộ phận của Ban Tuyên huấn, theo lệnh của Thường trực Tỉnh ủy, về Sen Trắng, Long Thạnh và chiều 29 thì ra chốt tại kinh Bà Triệu, Thạnh Hòa, tiếp tục biên soạn bài vở cho tờ báo phục vụ Chiến dịch Hồ Chí Minh.

Tháng 10-1975, thực hiện chỉ thị của Ban Tuyên huấn Khu Tây Nam Bộ, bộ phận làm báo Giải phóng Khu tập hợp lực lượng làm báo có mặt tại Cần Thơ bắt tay thực hiện tờ báo Cần Thơ Xuân Bính Thìn 1976. Ðây là giai phẩm báo chí đầu tiên của Cần Thơ giải phóng.

Về ấn phẩm này, trong hồi ký "Tâm đắc và khẳng định", nhà báo Nguyễn Văn Thường, Phó Tổng Biên tập, Tổng Biên tập Báo Hậu Giang giai đoạn 1976-1992, có thuật lại. Tháng 5-1975, vào tiếp quản thành phố, nhóm cán bộ báo chí khu, tỉnh đóng trụ sở tại số 3 Thủ Khoa Huân, gần Bến Ninh Kiều. Ðược sự cho phép của Ban Tuyên huấn Khu và Ban Quân quản Cần Thơ, Báo Cần Thơ Xuân Bính Thìn được thực hiện, với sự phối hợp của cán bộ báo chí khu Tây Nam Bộ, Báo Cần Thơ, Báo Sóc Trăng và các cộng tác viên báo chí, văn nghệ TP Cần Thơ. Báo in 16 trang, khổ 30x42cm, tại 4 nhà in tư nhân. "Tôi phải chạy xe vòng qua 4 nhà in để sửa mo-rat và gom lại nhà in Ðồng Lợi ghép thành trang đưa lên máy in. Còn nhớ mãi việc phát hành bán báo: hàng chục học sinh Cần Thơ tự nguyện đến trụ sở tòa soạn nhận báo để bán giúp nộp tiền cho tòa soạn, giá 30 xu mỗi tờ, mà không chịu nhận thù lao" - nhà báo Nguyễn Văn Thường kể trong hồi ký.

Ðặc biệt, bìa của tờ báo xuân Cần Thơ năm đó do họa sĩ tài ba Diệp Minh Châu vẽ. Nhà báo Nguyễn Văn Thường kể, họa sĩ Diệp Minh Châu đã rất vui lòng nhận lời vẽ tranh bìa, với hình ảnh rất ý nghĩa. Ðó là hình ảnh hai người phụ nữ, người vai vắt khăn rằn Nam Bộ, người đầu đội khăn vấn, đại diện cho phụ nữ 2 miền Nam - Bắc, ôm nhau thắm thiết, trên nền hoa mai, hoa đào rực rỡ ngày xuân, mang ý nghĩa đất nước thống nhất, non sông thu về một mối, "Bắc - Nam sum họp một nhà" như Bác Hồ hằng mong.

Tháng 2-1976, Báo Hậu Giang số đầu tiên ra mắt, đến ngày 2-6 cùng năm thì xuất bản định kỳ thứ tư hằng tuần, 8 trang. Trưởng thành từ kháng chiến, gian khổ, hy sinh, các nhà báo Tây Ðô đã tiếp tục viết nên những trang sử vàng của BCCM Việt Nam trên quê hương Cần Thơ anh hùng. 50 năm sau ngày giải phóng, báo chí Cần Thơ không ngừng lớn mạnh, vững tiến với tâm thế "lòng trong, bút sắt". Từ thành quả ấy nhìn lại báo chí Cần Thơ trong kháng chiến, lại càng thêm biết ơn, tự hào về những nhà báo "viết báo giữa vòng vây quân thù".

Tài liệu tham khảo:

* Ðặng Hồng, "Những năm tháng không quên", NXB Hội Nhà văn, 2017

* Nguyễn Văn Thường, "Tâm đắc và khẳng định", NXB Văn nghệ, 2005

*Nhiều tác giả, "Tuyên huấn Cần Thơ thời kháng chiến chống đế quốc Mỹ", 2016

* Tỉnh ủy, UBND tỉnh Cần Thơ, "Ðịa chí Cần Thơ", 2002