2024 là một năm chứng kiến nhiều thành tựu và khám phá y khoa mang tính đột phá. National Geographic - tạp chí hàng đầu về khoa học, lịch sử và thế giới tự nhiên - vừa chọn giới thiệu 6 thành tựu đáng chú ý trong năm 2024.

Thuốc ngừa thai không cần kê đơn

Sau khi Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) cho phép sử dụng viên uống tránh thai hằng ngày Opill không cần kê đơn, sản phẩm này đang được bán rộng rãi cho phụ nữ thuộc mọi lứa tuổi. Khác với các loại thuốc tránh thai chứa 2 hoóc-môn nữ là estrogen và progesterone, Opill chỉ chứa progestin - một chất bắt chước tác dụng của progesterone. Do đó, Opill có ít tác dụng phụ hơn và có thể dùng cho phụ nữ đang cho con bú, bị huyết áp cao hoặc có tiền sử bị cục máu đông.

Van tim thay thế tiếp tục phát triển theo bệnh nhân

Hồi tháng 1-2024, các bác sĩ Mỹ xác nhận đã ghép thành công một bộ van tim mới, có thể tiếp tục phát triển trong cơ thể bệnh nhi tên Owen Monroe, bị khiếm khuyết van tin bẩm sinh. 

Mặc dù phẫu thuật thay thế van tim bị khiếm khuyết bằng van cơ học hoặc van sinh học đã có từ hơn 60 năm nay, nhưng các van thay thế không thể phát triển hoặc tự phục hồi theo cơ thể bệnh nhân. Với van cơ học, bệnh nhân buộc phải dùng thuốc suốt đời để ngăn ngừa nguy cơ đông máu. Còn trong ca phẫu thuật ghép tim một phần của Monroe, các bác sĩ đã sử dụng van tim và động mạch có chức năng hoạt động bình thường, được hiến tặng từ một bé gái 2 ngày tuổi đã chết sau ca sinh nở phức tạp. Do phần van hiến tặng đang sống, nên vẫn tiếp tục phát triển theo cơ thể bé Monroe.

Các bác sĩ Trung Quốc ghép thận heo biến đổi gien vào người chết não hồi tháng 3-2024. Ảnh: Xinhua

Ghép thành công nội tạng heo sang người

Năm nay, các bác sĩ cấy ghép thành công nhiều nội tạng heo sang người. Một trong số đó là phẫu thuật ghép thận, mở ra cơ hội mới cho những bệnh nhân nằm trong danh sách chờ được ghép cơ quan nay. Gần đây, nhu cầu ghép thận đang gia tăng do tỷ lệ mắc bệnh thận giai đoạn cuối trong dân số ngày càng cao. Hồi tháng 3, một nhóm bác sĩ phẫu thuật ở Mỹ đã ghép thành công một quả thận từ heo biến đổi gien cho một người đàn ông 62 tuổi mắc bệnh thận giai đoạn cuối. Trong đó, heo được chỉnh sửa gien để loại bỏ các gien có hại ở heo và thêm gien người để cải thiện khả năng tương thích của thận heo với người nhận. Còn trong một thử nghiệm khác, các bác sĩ Trung Quốc đã ghép gan heo được chỉnh sửa gien vào một người chết não để mô phỏng phương pháp điều trị cho bệnh nhân suy gan.

Tuy những bệnh nhân ghép nội tạng heo đều không sống lâu sau khi phẫu thuật, nhưng các bác sĩ khẳng định nguyên nhân tử vong không liên quan đến nội tạng heo. 

Xét nghiệm máu chẩn đoán Alzheimer

Các nhà khoa học Thụy Điển phát triển một xét nghiệm máu mang tên PrecivityAD2, giúp phát hiện chứng sa sút trí tuệ ở người lớn tuổi (bệnh Alzheimer) với độ chính xác đến 90%. Hiện tại, việc chẩn đoán chính xác bệnh Alzheimer đòi hỏi phải có mẫu dịch não tủy hoặc ảnh chụp bộ não bằng phương pháp chụp cắt lớp phát xạ positron (PET). Trong khi đó, PrecivityAD2 đo tỷ lệ chỉ dấu sinh học chính của bệnh Alzheimer trong máu, nên có thể giúp cải thiện khả năng chẩn đoán bệnh Alzheimer và cho phép điều trị sớm hơn.

Vaccine phòng ngừa COVID-19 và cúm

Nhờ những nỗ lực nghiên cứu trong năm 2024, một loại vaccine kết hợp phòng ngừa COVID-19 và cúm có thể có mặt sớm nhất là vào năm 2025. Như việc hãng dược phẩm Mỹ Moderna thử nghiệm thành công một vaccine kết hợp có tên mRNA-1083, sử dụng công nghệ RNA để phòng ngừa cả COVID-19 và cúm. Kết quả cho thấy phản ứng miễn dịch của mRNA-1083 tốt hơn so với vaccine tiêm ngừa riêng lẻ.

Hiểu nhiều hơn về việc phụ nữ dễ mắc bệnh tự miễn

Phụ nữ chiếm 78% số trường hợp mắc các bệnh tự miễn như lupus và viêm khớp dạng thấp. Trong năm nay, các nhà khoa học phát hiện một cơ chế bị lỗi, được cho là sẽ vô hiệu hóa 1 trong 2 nhiễm sắc thể X của phụ nữ. Nam giới có 1 nhiễm sắc thể X, còn phụ nữ có 2 nhiễm sắc thể X. Vì chúng ta chỉ cần 1 nhiễm sắc thể X hoạt động, nên nhiễm sắc thể X thứ 2 thường sẽ bị vô hiệu hóa trong toàn bộ các tế bào của cơ thể. Nghiên cứu mới cho thấy có 1 prôtêin làm vô hiệu hóa nhiễm sắc thể X có thể gây ra các bệnh tự miễn. Điều này lý giải vì sao nữ dễ khởi phát triển bệnh tự miễn hơn nam.

AN NHIÊN (Theo National Geographic)