Trong tuần này, những cái tên xuất sắc nhất trong giới khoa học toàn cầu sẽ được vinh danh khi các giải thưởng Nobel về y học, vật lý và hóa học, lần lượt được công bố. Tuy vậy, thế giới không hề thiếu những khám phá khoa học xứng tầm với giải Nobel nhưng chưa được trao giải thưởng danh giá này, điển hình như 5 thành tựu dưới đây:

Việc lập thành công bản đồ bộ gien người giúp ích rất lớn cho nhiều lĩnh vực nghiên cứu khoa học. Ảnh: NIH

Giải mã thành công bộ gien người đầu tiên

Một thành tựu khoa học thường được xem là “ứng viên” sáng giá cho giải Nobel, đó là bản đồ bộ gien người đầu tiên, một dự án khoa học táo bạo được khởi xướng vào năm 1990 và hoàn thành vào năm 2003. Vào thời điểm đó, đây là dự án đầu tiên trong lịch sử ghi nhận lại trình tự gien gần như hoàn chỉnh của con người. Bước đột phá này không chỉ góp phần vào các nghiên cứu về bệnh lý di truyền trên người, mà còn tác động sâu rộng đến sinh học, y học và nhiều lĩnh vực khác.

Tuy vậy, một lý do khiến dự án bộ gien người không giành được giải Nobel là có một số lượng quá lớn chuyên gia tham gia vào kỳ tích này. Dự án là thành quả nghiên cứu của hàng ngàn nhà khoa học quốc tế đến từ Mỹ, Anh, Pháp, Ðức, Nhật Bản và Trung Quốc. Theo các quy tắc do nhà hóa học tài ba người Thụy Ðiển Alfred Nobel đặt ra trong di chúc năm 1895, giải thưởng Nobel chỉ có thể vinh danh tối đa 3 người cho mỗi hạng mục.

Cuộc cách mạng trong thuốc điều trị béo phì

Sự phát triển của các loại thuốc giảm cân đột phá mô phỏng hoóc-môn peptide giống glucagon 1 (GLP-1) đã làm rung chuyển giới chăm sóc sức khỏe trong vài năm qua. Với việc cứ 8 người trên thế giới thì có 1 người phải sống chung với bệnh béo phì, loại thuốc có tác dụng hạ đường huyết và kiềm chế cảm giác thèm ăn này hứa hẹn mở ra một kỷ nguyên mới cho việc điều trị béo phì và các vấn đề sức khỏe liên quan như bệnh tiểu đường tuýp 2.

Trong đó, 3 nhà khoa học gồm nhà sinh hóa học Svetlana Mojsov (Ðại học Rockefeller, Mỹ), Tiến sĩ Joel Habener (Trường Y Harvard, Mỹ) và Lotte Bjerre Knudsen (hãng dược phẩm đa quốc gia Novo Nordisk của Ðan Mạch) đã tham gia vào quá trình phát triển thành công semaglutide, loại thuốc kiểm soát cân nặng và điều trị tiểu đường tuýp 2 hiệu quả. Họ được trao Giải thưởng Nghiên cứu Y học Lâm sàng Lasker-DeBakey năm 2024.

Chuyển đổi trí tuệ nhân tạo (AI)

AI đang biến đổi cuộc sống của con người với tốc độ chưa từng có. Mặc dù có đông đảo nhà khoa học tham gia lĩnh vực AI, nhưng chuyên gia David Pendlebury tại Viện thông tin khoa học Clarivate’s đã dựa vào tần suất trích dẫn các bài báo khoa học quan trọng trong những năm qua để đưa ra 2 cái tên nổi bật xứng đáng đoạt giải Nobel. Ðó là Demis Hassabis và John Jumper, những người phát minh ra Cơ sở dữ liệu cấu trúc prôtêin AlphaFold của Google DeepMind - một chương trình AI giải mã cấu trúc 3D của prôtêin từ các chuỗi axít amin, đã được ít nhất 2 triệu nhà nghiên cứu trên khắp thế giới sử dụng.

AlphaFold hoạt động như một “phép tìm kiếm trên Google” về cấu trúc prôtêin, cung cấp quyền truy cập tức thời vào các mô hình prôtêin được dự đoán, giúp đẩy nhanh tiến độ nghiên cứu trong ngành sinh học cơ bản và các lĩnh vực liên quan khác.

Kể từ khi bài báo quan trọng của cặp đôi này được xuất bản vào năm 2021, nó đã được trích dẫn hơn 13.000 lần. Theo ông Pendlebury, trong tổng số 61 triệu bài báo khoa học, chỉ có khoảng 500 bài được trích dẫn hơn 10.000 lần.

Khám phá hệ vi sinh vật đường ruột

Hàng ngàn tỉ vi sinh vật, bao gồm vi khuẩn, virus và nấm, đang sống trên và trong cơ thể người, được gọi chung là hệ vi sinh vật đường ruột. Nhờ những tiến bộ trong giải trình tự gien trong 2 thập kỷ qua, các nhà khoa học đã có thể hiểu rõ hơn về việc những vi khuẩn này đang làm gì, cách chúng giao tiếp với nhau và tương tác với các tế bào của con người, đặc biệt là trong ruột.

Tiến sĩ sinh vật học Jeffrey Gordon và Tiến sĩ Robert J. Glaser tại Ðại học Washington (Mỹ) là người tiên phong trong lĩnh vực này. Tiến sĩ Gordon đã nỗ lực tìm hiểu hệ vi sinh vật đường ruột của con người và cách nó tác động đến sức khỏe của chúng ta, bắt đầu bằng nghiên cứu trong phòng thí nghiệm trên chuột. Công trình của ông phát hiện ra rằng hệ vi sinh vật đường ruột đóng vai trò trong các tác động của tình trạng suy dinh dưỡng đối với sức khỏe, ảnh hưởng đến gần 200 triệu trẻ em trên toàn cầu. Nhờ phát hiện này, ông đang phát triển các biện pháp can thiệp bằng thực phẩm nhằm cải thiện sức khỏe đường ruột.

Gien gây ung thư

Vào những năm 1970, giới khoa học chính thống thường xem ung thư vú là bệnh không liên quan đến bất kỳ yếu tố di truyền nào. Nhưng dựa vào nền tảng nghiên cứu về sự khác biệt về mặt di truyền giữa con người và tinh tinh, bà Mary-Claire King, hiện là giáo sư y khoa và khoa học bộ gien tại Trường Y Ðại học Washington (Mỹ), đã có một cách tiếp cận mới.

Ngay cả trước khi các nhà khoa học giới thiệu bản đồ bộ gien người, bà King đã dành 17 năm để phát hiện và xác định vai trò của đột biến gien BRCA1 trong ung thư vú và ung thư buồng trứng. Phát hiện này đã cho phép dùng xét nghiệm di truyền như một phương pháp có thể giúp xác định những phụ nữ có nguy cơ cao mắc ung thư vú, cũng như thực hiện các bước đi cần thiết để giảm nguy cơ khởi phát bệnh, bao gồm xét nghiệm sàng lọc bổ sung và phẫu thuật phòng ngừa.

AN NHIÊN (Theo CNN)