Nông dân được xác định là chủ thể, là trung tâm của quá trình phát triển nông nghiệp, kinh tế nông thôn và xây dựng nông thôn mới. Để đáp ứng yêu cầu phát triển trong thời đại 4.0, nông dân phải chuyên nghiệp, đủ kỹ năng hơn để nắm bắt khoa học kỹ thuật, cùng với kiến thức tài chính, quản trị và đổi mới tư duy kinh doanh nhằm thích ứng nhanh, chủ động hội nhập quốc tế.

Nông dân xem trình diễn các thiết bị, máy móc cơ giới tại Viện Lúa ĐBSCL.

Yêu cầu cấp thiết

Trong chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn và các nghị quyết của Đảng đã đặt ra mục tiêu xây dựng đội ngũ nông dân chuyên nghiệp như một trụ cột quan trọng để thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn. Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 16-6-2022 (Hội nghị lần thứ V Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045) đã khẳng định, nông dân là chủ thể, là trung tâm của quá trình phát triển nông nghiệp, kinh tế nông thôn và xây dựng nông thôn mới…

Mặc dù khái niệm “nông dân chuyên nghiệp” vẫn chưa được định nghĩa rõ trong các văn bản pháp luật hay tài liệu chính thống, nhưng thực tiễn sản xuất nông nghiệp ở nước ta cho thấy ngày càng xuất hiện nhiều nông dân mang những thuộc tính “chuyên nghiệp”. Đơn cử như, nhiều nông dân đã trở thành những nông dân sản xuất kinh doanh giỏi nhờ có kiến thức, kỹ năng sâu rộng về sản xuất, am hiểu thị trường và có khả năng quản lý, kinh doanh. Họ cũng ứng dụng hiệu quả các tiến bộ khoa học công nghệ vào sản xuất, đồng thời thể hiện rõ đạo đức, trách nhiệm với xã hội và môi trường, sản xuất an toàn, coi làm nông là nghề nghiệp chính, ổn định lâu dài. Quan tâm mở rộng quy mô canh tác, liên kết theo chuỗi giá trị để sản xuất lớn, chuyển từ mô hình sản xuất manh mún sang hợp tác, thị trường hóa cao…

Theo TS Lê Hữu Quang, Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm Đào tạo nông dân, Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT), trong tiến trình phát triển nông nghiệp hiện đại, thuật ngữ “nông dân chuyên nghiệp” và gần đây là “nông dân thông minh” ngày càng được sử dụng rộng rãi, phản ánh sự thay đổi về vai trò, năng lực và phương thức hành nghề của tầng lớp nông dân. Nếu như “nông dân chuyên nghiệp” được hình thành trong bối cảnh chuyên môn hóa sản xuất nông nghiệp hàng hóa và thị trường hóa ngày càng sâu rộng, thì “nông dân thông minh” lại ra đời trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ 4 và chuyển đổi số nông nghiệp, nông thôn. Điểm nhấn mạnh là thuộc tính “thông minh” trong thời đại công nghiệp 4.0 đã có nhiều thay đổi, nếu trước đây chủ yếu gắn với sự khéo léo, linh hoạt và kinh nghiệm ứng xử trong sản xuất thì nay nó gắn liền với năng lực tiếp cận, khai thác và ứng dụng công nghệ số. Tính “thông minh” không còn là sự nhạy bén cảm tính mà đã trở thành năng lực số hóa: biết sử dụng dữ liệu, phân tích thông tin, vận dụng IoT, AI, Big Data… để ra quyết định khoa học, chính xác, kịp thời. Đây chính là sự nâng tầm, mở rộng và hiện đại hóa thuộc tính “thông minh” của người nông dân trong kỷ nguyên mới.

Quan tâm tri thức hóa và đào tạo cho nông dân

Nhằm góp phần thúc đẩy xây dựng và phát triển đội ngũ nông dân chuyên nghiệp, Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn vừa tổ chức hội thảo khoa học “Nông dân Việt Nam - Từ truyền thống đến chuyên nghiệp và thông minh”. Tại hội thảo, nhiều đại biểu cho rằng, việc xây dựng đội ngũ nông dân chuyên nghiệp, thông minh và có trách nhiệm với xã hội đang là yêu cầu cấp thiết. Các cơ quan chức năng cần quan tâm rà soát, hoàn thiện các cơ chế, chính sách và xây dựng chiến lược nhằm tăng cường công tác đào tạo, kịp thời tri thức hóa và có các hỗ trợ cần thiết cho nông dân cùng các bên có liên quan.

Ông Nguyễn Văn Sử, Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQVN TP Cần Thơ, Chủ tịch Hội Nông dân Cần Thơ, cho rằng: “Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, ngành Nông nghiệp Việt Nam nói chung và khu vực ĐBSCL nói riêng đang phải đáp ứng các yêu cầu ngày càng cao về sản xuất nông nghiệp sạch, nông nghiệp xanh, tuần hoàn… nhằm giải quyết các thách thức về môi trường, an toàn thực phẩm và nâng cao chất lượng sản phẩm. Việc ứng dụng khoa học kỹ thuật và công nghệ tiên tiến là không thể thiếu, trong đó việc đào tạo cho nông dân trở nên chuyên nghiệp là yếu tố quyết định. Qua đó, vừa giúp nông dân nâng cao trình độ, vừa góp phần phát triển bền vững. Những nông dân chuyên nghiệp không chỉ thành thạo sản xuất hiện đại, mà còn phải hiểu rõ các nguyên lý về nông nghiệp thân thiện với môi trường và quản lý chuỗi giá trị”.

Theo TS Hoàng Mỹ Lan, công tác tại Tổ chức GIZ, nông dân muốn trở nên chuyên nghiệp cần phải được đào tạo để có kiến thức về kỹ thuật sản xuất, quản lý tài chính, quản trị, đầu tư và các kỹ năng phân tích, lãnh đạo, các kỹ năng ra quyết định và kỹ năng đàm phán, hợp tác với các bên có liên quan để cùng thành công. Đồng thời, cần có tâm thế thể hiện sự chuyên nghiệp thông qua việc tự chủ, chủ động thích ứng với những thay đổi của thời tiết, thị trường và sẵn sàng học hỏi…

Để trở nên chuyên nghiệp và có điều kiện nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, Nhà nước cần có cơ chế, chính sách hỗ trợ về tài chính cho nông dân. Theo ông Võ Quan Huy, Giám đốc Công ty TNHH Huy Long An, bên cạnh việc tăng cường đào tạo cho nông dân và đội ngũ nhân lực trong nông nghiệp về mặt quản trị nhằm thích ứng tốt với chuyển đổi số trong nông nghiệp, rất cần nguồn vốn để nông dân đầu tư chuyển đổi công nghệ. Phát triển kinh tế tuần hoàn, khai thác và tận dụng tốt các phế phụ phẩm trong nông nghiệp. 

Từ những ý kiến đóng góp tại hội thảo “Nông dân Việt Nam - Từ truyền thống đến chuyên nghiệp và thông minh”, Thứ trưởng Bộ NN&MT Trần Thanh Nam đã yêu cầu Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn phối hợp các đơn vị chuyên môn thuộc Bộ sớm tham mưu xây dựng tiêu chí về nông dân chuyên nghiệp. Tiếp thu các ý kiến và tập hợp, nghiên cứu xây dựng, ban hành bộ tài liệu tham khảo để giúp các địa phương nắm rõ các tiêu chí, định hướng về nông dân chuyên nghiệp và thông minh, từ đó có các hoạt động đào tạo, hỗ trợ cần thiết.

Bài, ảnh: KHÁNH TRUNG