Thời gian qua, việc triển khai thực hiện Đề án Phát triển bền vững 1 triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp (CLC&PTT) gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030 (Đề án) đạt nhiều kết quả tích cực. Các mô hình canh tác theo Đề án đã mang lại các lợi ích thiết thực cả về kinh tế, môi trường và giúp nâng cao chuỗi giá trị lúa gạo bền vững. Để nhanh chóng nhân rộng mô hình, cần tăng cường hợp tác, phối hợp giữa khu vực Nhà nước và tư nhân, đặc biệt là sự tham gia tích cực của nông dân và doanh nghiệp.

Các đại biểu tham quan mô hình canh tác lúa tại xã Đông Thuận, TP Cần Thơ.

Kết quả tích cực

Canh tác lúa theo quy trình kỹ thuật của Đề án đã giúp nông dân giảm lượng sử dụng giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và nhiều chi phí sản xuất đầu vào, trong khi lúa đạt năng suất, chất lượng tốt và bán được giá cao hơn nên gia tăng được lợi nhuận. Nông dân cũng được hướng dẫn áp dụng các thiết bị cơ giới và công nghệ để thu gom, quản lý và khai thác, sử dụng rơm rạ theo hướng kinh tế tuần hoàn, giúp gia tăng thu nhập và chuỗi giá trị.

Qua các mô hình canh tác lúa CLC&PTT được triển khai tại nhiều hợp tác xã sản xuất lúa ở TP Cần Thơ và các tỉnh ĐBSCL cho thấy, chi phí sản xuất giảm mạnh. Nông dân có thể giảm chi phí từ 8,2% đến 24,2% nhờ giảm 30-50% lượng giống, tiết kiệm 30-70kg phân bón/ha, giảm 1-4 lần phun thuốc bảo vệ thực vật và cắt giảm 30-40% lượng nước tưới. Đồng thời, năng suất tăng 2,4-7%, giúp nâng cao thu nhập thêm 12-50%, tương đương lợi nhuận tăng từ 4-7,6 triệu đồng/ha so với canh tác truyền thống. Theo ông Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT), Đề án triển khai đạt được nhiều kết quả tích cực và đã hoàn thành các chỉ tiêu đặt ra trong giai đoạn đầu, trong đó có nhiều chỉ tiêu đạt vượt mức. Kết quả không chỉ dừng lại ở những số liệu thống kê mà còn là ở sự thay đổi mạnh mẽ trong nhận thức, hành động của nông dân và các bên có liên quan để hướng đến phát triển xanh, thân thiện môi trường và bền vững. Điều này được thể hiện khá rõ khi mô hình canh tác lúa CLC&PTT giúp giảm mạnh lượng phát thải khí nhà kính, với bình quân 3,7-4,6 tấn CO2 tương đương/ha, cá biệt có mô hình giảm tới 10-12 tấn. Việt Nam đã có sản phẩm gạo giảm phát thải và được xuất khẩu sang thị trường khó tính là Nhật Bản.

Tăng cường phối hợp nhân rộng mô hình

Từ năm 2024, Bộ NN&MT đã phối hợp các đơn vị, doanh nghiệp và địa phương vùng ĐBSCL thực hiện 7 mô hình thí điểm triển khai quy trình canh tác lúa CLC&PTT với diện tích 50ha/mô hình trong vụ hè thu và thu đông. Năm 2025, tiếp tục triển khai 6 mô hình thí điểm (trừ mô hình lúa - tôm) và mở rộng thêm 5 mô hình mới, đồng thời phối hợp với Viện Nghiên cứu lúa gạo Quốc tế (IRRI) và Ngân hàng Thế giới (WB) thí điểm quy trình đo đạc, báo cáo và thẩm định phát thải (MRV). Các mô hình này không chỉ được sự hưởng ứng tích cực từ nhiều nông dân mà còn có sự tham gia của nhiều doanh nghiệp cung ứng vật tư, công nghệ và máy móc phục vụ sản xuất và bao tiêu sản phẩm đầu ra. Cùng với các mô hình thí điểm do các bộ, ngành Trung ương chủ trì thực hiện, từ vụ lúa đông xuân và hè thu năm 2025, các địa phương cũng chủ động triển khai hơn 100 mô hình canh tác lúa CLC&PTT, với tổng diện tích hơn 4.518ha. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cũng phối hợp với các địa phương và nông dân tại nhiều hợp tác xã triển khai các mô hình sản xuất có áp dụng các quy trình kỹ thuật để giảm phát thải khí nhà kính và tạo sản phẩm an toàn, đạt chất lượng cao.

Theo nhiều chuyên gia, doanh nghiệp và nông dân, thành công của các mô hình canh tác lúa CLC&PTT được thực hiện thời gian qua là nhờ có sự phối hợp tốt giữa các bộ, ngành, địa phương và các bên có liên quan, đặc biệt là sự tham gia phối hợp giữa khu vực nhà nước và tư nhân. Do vậy, tới đây cần tiếp tục tăng cường hợp tác công - tư và thúc đẩy nông dân, doanh nghiệp liên kết chuỗi để nhân rộng nhanh và hiệu quả các mô hình. Ông Lê Văn Dũng, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông An Giang, cho rằng: “Để phát triển sản xuất lúa CLC&PTT cần chú trọng hợp tác giữa khối công và khối tư nhân. Ngành Khuyến nông An Giang cũng xác định một trong những nhiệm vụ trọng tâm cần tập trung trong thời gian tới là tăng cường sự hợp tác của khối tư nhân. Đồng thời, tiếp tục đẩy mạnh thông tin, tuyên truyền và triển khai đồng bộ nhiều giải pháp để đẩy mạnh thực hiện Đề án một cách mạnh mẽ”. Theo bà Nguyễn Thị Giang, Phó Giám đốc Sở NN&MT TP Cần Thơ, thành phố đã và đang tiếp tục tăng cường phối hợp các cơ quan chuyên môn thuộc Bộ NN&MT cùng các đơn vị, doanh nghiệp, tổ chức quốc tế và các viện, trường có liên quan để nhân rộng, phát triển các mô hình canh tác lúa CLC&PTT. Thúc đẩy hình thành các vùng sản xuất lúa tập trung theo tiêu chí của Đề án để có sự hỗ trợ đầu tư về hạ tầng, thủy lợi, cũng như đào tạo, tập huấn quy trình canh tác cho nông dân và thuận lợi thu hút, kêu gọi doanh nghiệp tham gia…

Đề án sau khi được Chính phủ phê duyệt, Bộ NN&MT cùng các cơ quan chức năng đã huy động được một lực lượng hùng hậu để tham gia. Không chỉ có nông dân và các tổ hợp tác, HTX mà có nhiều chuyên gia nông nghiệp, nhà khoa học, các viện, trường, đơn vị, doanh nghiệp trong và ngoài nước, các tổ chức quốc tế. Theo ông Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, qua việc triển khai thực hiện Đề án cho thấy, không thể thực hiện tốt chỉ với một đối tác hay một đơn vị mà cần phải tăng cường sự hợp tác, đặc biệt là vấn đề hợp tác công - tư. Đẩy mạnh công tác xã hội hóa để thu hút được tất cả các nguồn lực từ trí tuệ đến những nguồn lực về kinh tế, tài chính và kinh nghiệm của quốc tế để tích hợp vào việc thực hiện Đề án.

Lực lượng khuyến nông trong giai đoạn tới giữ vai trò rất quan trọng trong kết nối nông dân, HTX, doanh nghiệp và các bên có liên quan trong triển khai thực hiện Đề án, đặc biệt là đội ngũ cán bộ khuyến nông cơ sở và các tổ khuyến nông cộng đồng. Theo Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, tới đây lực lượng khuyến nông các cấp tiếp tục chú trọng thúc đẩy tăng cường hợp tác, nhất là xem hợp tác công - tư là “đầu  kéo” quan trọng. Đồng thời, quan tâm đúc kết các kinh nghiệm, tích hợp và chuyển giao các giải pháp kỹ thuật, công nghệ  giúp “lan tỏa”, phát triển nhanh và hiệu quả các mô hình canh tác lúa CLC&PTT.

Bài, ảnh: KHÁNH TRUNG