Thu hoạch mía nguyên liệu ở Sóc Trăng.

* Vẫn còn tranh mua

Giá đường trong nước không chỉ chịu tác động từ giá đường thế giới tăng, mà còn bị chi phối bởi quy luật cung cầu nội địa. Theo dự báo của Hiệp hội Mía đường Việt Nam, niên vụ mía đường 2010-2011, cả nước chỉ sản xuất được khoảng 1 triệu tấn đường, trong khi nhu cầu tiêu dùng lên đến trên 1,3 triệu tấn. Đây là vấn đề được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) quan tâm, vì sau 10 năm triển khai thực hiện chương trình 1 triệu tấn đường nhưng lượng đường sản xuất trong nước gần như không tăng(?!). Lý giải điều này, ông Nguyễn Thành Long, Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam, cho biết: “Bản thân Hiệp hội không thể quyết định được sản lượng đường. Điều này phụ thuộc nhiều vào nông dân và các chính sách quy hoạch phát triển vùng nguyên liệu mía đường của các địa phương. Triển vọng ngành đường trong thời gian tới là rất sáng sủa. Bởi vì theo dự báo, trong vòng 5-10 năm tới thế giới vẫn thiếu hụt đường và Việt Nam nằm trong vùng được dự báo là thiếu hụt trầm trọng nhất. Vấn đề hiện nay là làm sao thay đổi cơ cấu giống mía, kỹ thuật canh tác để mía đạt năng suất, chữ đường cao”.

Liên quan đến chất lượng mía, ông Trịnh Minh Châu, Phó chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Mía đường Sóc Trăng, so sánh: “Ngay ở niên vụ mía đường này, dù các nhà máy vào vụ trễ hơn mọi năm đến 1 tháng, nhưng lượng đường trong mía hiện chỉ dao động ở mức từ 7-9 CCS. Vì vậy, 1 ha mía ở ĐBSCL chỉ thu hồi được từ 4-6 tấn đường, trong khi các nước trong khu vực có hiệu suất thu hồi đường từ 10-13 tấn/ha mía. Không chỉ do giống, kỹ thuật canh tác, việc thiếu nhân công thu hoạch mía và điều kiện vận chuyển khó khăn cũng làm ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng mía, gây tổn thất cho cả người trồng mía lẫn nhà máy”. Tổn thất sau thu hoạch mía ở ĐBSCL hiện nay là rất lớn. Bởi theo ước tính, chỉ cần thu hoạch sau 24 giờ nếu không được ép, chữ đường sẽ giảm khoảng 1 CCS; trong khi bình quân thời gian từ đốn mía đến khi tới nhà máy tại khu vực ĐBSCL, ít nhất cũng phải từ 3-5 ngày. Theo phân tích của ông Châu, với giá thu mua 1.150 đồng/kg tại ruộng (khoảng 8 CCS) như hiện nay, nếu quy ra mức chuẩn mía 10 CCS thì giá mía nguyên liệu đã lên đến 1.400 đồng/kg. Như vậy, giá mía đã được đẩy lên đến 80% so với giá đường bán buôn (18.000 đồng/kg đường) chứ không phải 60% như quy định của Bộ NN&PTNT.

Theo Cục Chế biến nông-lâm-thủy sản và nghề muối, Bộ NN&PTNT, đến cuối tháng 10-2010, dự trữ đường trong nước còn rất mỏng, trong khi từ tháng 12 đến giữa tháng 1-2011, nhu cầu tiêu thụ đường trong nước rất mạnh. Do đó, nhiều khả năng xuất hiện thời điểm nhạy cảm về giá đường trong nước. Trước tình hình trên, Bộ NN&PTNT đã quyết định cho phép nhập 250.000 tấn đường; trong đó, có 200.000 tấn nhập ngay để có thể bình ổn giá đường trong nước từ nay đến Tết Nguyên đán.

* Giải quyết bài toán nguyên liệu mía – cách nào?

Trước tình hình giá đường tăng cao, tình trạng lộn xộn trong tranh mua mía nguyên liệu đã xảy ra không chỉ tại ĐBSCL mà còn cả vùng ĐNB. Ông Phạm Như Hóa, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Mía đường La Ngà, phản ánh: “Tình trạng tranh mua mía nguyên liệu ở miền ĐNB vẫn còn diễn ra khá lộn xộn. Các nhà máy có xây dựng vùng nguyên liệu với nhiều chính sách hỗ trợ người trồng mía, nhưng do sức ép cạnh tranh không lành mạnh của một số nhà máy khác đã đẩy giá mía nguyên liệu lên cao”. Tại khu vực ĐBSCL, dù đã phân chia vùng nguyên liệu rạch ròi, nhưng tình trạng tranh mua nguyên liệu của nhau vẫn phát sinh. Ông Phạm Quang Vinh, Phó Tổng giám đốc Công ty cổ phần Mía đường Cần Thơ, bức xúc: “Các nhà máy vẫn khó khăn về nguyên liệu dù giá thu mua đã được đẩy lên khá cao. Đặc biệt, một vài công ty (nhất là các công ty nước ngoài) không đầu tư xây dựng vùng nguyên liệu đã tranh mua của các nhà máy khác trong khu vực, khiến tình trạng thu mua mía càng phức tạp”.

Theo nhận định của các nhà máy đường ĐBSCL và ĐNB, triển vọng ngành mía đường là rất sáng sủa cả trong niên vụ này và những năm tiếp theo. Tuy nhiên, bài toán chiến lược phát triển mía đường vẫn còn khá nan giải. Theo lãnh đạo ngành nông nghiệp các tỉnh ĐBSCL và ĐNB, tình trạng tranh mua sẽ còn tiếp diễn trong những niên vụ tới nếu các nhà máy không xây dựng vùng nguyên liệu cho riêng mình và đặc biệt là thay đổi phương thức thu mua. Chính phương thức thu mua không thống nhất, nên nông dân chọn nhà máy nào mua dễ nhất thì bán, làm phá vỡ hợp đồng đã ký kết trước. Mặt khác, việc chọn phương thức “mua xô” vô tình khuyến khích nông dân chạy theo năng suất mà không quan tâm đến chữ đường, làm giảm hiệu suất thu hồi đường khi chế biến, góp phần vào việc tăng giá thành đường thành phẩm. Vấn đề đo chữ đường của các nhà máy cũng được các địa phương phản ánh là chưa khách quan, khiến nông dân e ngại bán trực tiếp cho nhà máy. Ông Nguyễn Văn Khởi-Phó giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Sóc Trăng, phản ánh: “Vấn đề chữ đường hiện nay rất đáng quan tâm và nguyên nhân chủ yếu do nông dân và nhà máy chưa thống nhất được phương thức thu mua (mua xô hay theo chữ đường), đã làm cho việc đầu tư của nông dân chưa đồng bộ, ngành nông nghiệp cũng khó khăn trong việc định hướng về giống, kỹ thuật canh tác. Tới đây, Bộ NN&PTNT cần có chiến lược về giống để nâng cao năng suất, chất lượng và giá trị cho cây mía”.

Một vấn đề khác cũng nóng không kém là chương trình cơ giới hóa thu hoạch mía và đầu tư cơ sở hạ tầng vùng trồng mía. Các địa phương và nhà máy đều thống nhất đề nghị Bộ NN&PTNT cần có những nghiên cứu để đưa cơ giới hóa vào thu hoạch để góp phần giải quyết tình trạng thiếu hụt lao động và cũng để giảm tổn thất sau thu hoạch. Mía sau thu hoạch phải vận chuyển qua nhiều công đoạn mới đến được nhà máy làm phát sinh chi phí và hao hụt chữ đường, nên cần rút ngắn công đoạn này thông qua đầu tư hạ tầng giao thông, thủy lợi cho vùng nguyên liệu.

Trước những kiến nghị của các doanh nghiệp và địa phương về vấn đề xây dựng vùng nguyên liệu, phương thức thu mua, chất lượng mía...Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Bùi Bá Bổng lưu ý: Các địa phương vùng ĐBSCL và ĐNB cần sớm hoàn thiện quy hoạch vùng nguyên liệu (có sự phân chia cho các nhà máy như Sóc Trăng và Hậu Giang đã làm). Vấn đề về giống mía hiện nay, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT cho rằng là khá nhiều. Tuy nhiên, chưa có một hệ thống đánh giá một cách quy chuẩn nên xảy ra tình trạng thiếu giống tốt, chất lượng cao cho các vùng nguyên liệu. Tới đây, Bộ NN&PTNT sẽ nghiên cứu thành lập Trung tâm Nghiên cứu giống mía cho toàn vùng ĐBSCL, nhưng trước mắt các nhà máy và địa phương cần củng cố vùng nguyên liệu theo hướng sản xuất theo quy trình VietGAP. Nếu giữ vững được diện tích mía như hiện nay, đồng thời nâng cao được năng suất, chữ đường thì với diện tích 250.000 ha mía sẽ chủ động được nhu cầu đường trong nước và xuất khẩu.

Bài, ảnh: Xuân Trường