Cứ tưởng nấm mối phải đợi tới mùng 5 tháng 5, hóa ra chỉ cần gọi điện đặt hàng là… ngày nào cũng có.

Anh IMAI Junichi, Nhật, quan tâm tới sản phẩm chế biến từ Nấm của HTX Nông nghiệp Tà Đãnh đạt tiêu chuẩn OCOP - theo  mô hình Nhất Thôn - Nhất Phẩm của Nhật Bản.

Nấm mối Nàng Nương

“Nàng Nương” nói rằng công nghệ sinh học ứng dụng đã giúp, không chỉ xây dựng trại nấm mà là một hợp tác xã (HTX) với 40 thành viên, tạo việc làm cho nhiều lao động nông thôn cùng phát triển các dòng nấm dược tính cao đang “hot” trên thị trường.

“Trại nấm dược liệu ở Thới Sơn đúng ý nguyện của mình hơn nghề cũ - dạy học và kinh doanh vật tư nông nghiệp” - chị Châu Thị Nương, Giám đốc HTX nông nghiệp Tà Ðãnh, nói: “Mỗi ngày hái nấm, sơ chế nấm tươi giao cho mối hay tập trung cung cấp 30.000-40.000 phôi nấm cho người trồng mỗi tháng, tinh thần an yên, thanh tịnh hơn nhiều với sản phẩm “thực dược đồng nguyên””.

Trần Phương Hiền, “Ðức lang quân” của nàng Nương, tốt nghiệp ngành chế biến thực phẩm năm 2013. Khi khởi nghiệp từ dự án điện mặt trời áp mái, ai cũng nói tréo ngành, tréo nghề mà dám đầu tư lên tới 70-80 tỉ đồng. Ai dè, đó chỉ là phần trên cao, phía dưới là không gian trồng nấm và những ý tưởng kinh tế tuần hoàn. Hiền vừa dự một lớp học về ESG bên Thái Lan trở về, đưa Nương cùng con gái tới chợ phiên 4 Mùa ngon ở Cần Thơ. Ở đó có một nhóm bạn muốn kết nối, tìm cách tạo giá trị mới, khác biệt từ nguồn sơn dược Bảy Núi.

“Thầy Võ Tòng Xuân đã từng tới trại nấm khích lệ tinh thần hai vợ chồng Hiền - Nương”, chị Nương thú thiệt: Ðịnh hình trại nấm này là những bài học lên bờ xuống ruộng, tới khi thành công từ một dòng thì thất bại là lời nhắc nhở khi làm thêm một dòng nữa, cứ vậy mà nấm mối, nấm bào ngư, đông trùng hạ thảo… bước ra thị trường.

TS Hồ Thị Thu Ba, người dày dặn và đam mê nghiên cứu nấm dược liệu thuộc Ðại học An Giang xem trại nấm Nàng Nương là cỗ máy hành động hữu hiệu sau khi được truyền thụ tới nơi tới chốn.

“Nương Farm phát triển các dòng nấm có dược tính cao - HTX nông nghiệp Tà Ðãnh xây dựng mô hình có tính dẫn dắt trong cách đóng gói ý tưởng bao trùm gồm kinh tế tuần hoàn, kinh tế trải nghiệm - chia sẻ”, PGS.TS Hồ Thanh Bình, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh An Giang xem đó là bằng chứng về ý thức khai phóng tiềm năng kinh tế dược liệu, hiện thực hóa mong muốn phát triển kinh tế địa phương tại Diễn đàn Mekong Connect 2024 - An Giang (17&18-12-2024). Mô hình thứ hai là khai thác kim ngân hoa - loại hoa có khả năng chống oxy hóa, giúp bảo vệ tế bào khỏi sự tổn thương của tự do gốc và giảm thiểu quá trình lão hóa của Bác sĩ Vũ Minh Tú.

Là một trong 10 doanh nhân xuất sắc tham gia vòng chung kết chương trình Sáng kiến ESG 2023, HTX nông nghiệp Tà Ðãnh xây dựng thương hiệu “Nấm mối Nàng Nương” không chỉ cung ứng nông sản sạch và an toàn cho người tiêu dùng mà còn chứng minh rằng nếu quyết tâm bảo vệ môi trường thông qua mô hình sản xuất tuần hoàn - nông nghiệp bền vững, nâng cao quyền năng kinh tế cho phụ nữ tại địa phương… chắc chắn sẽ làm được. Theo TS Bình, câu chuyện về một ngành kinh tế triển vọng từ dược liệu bắt đầu từ nhiều năm nay, có vẻ như đang chín muồi.

“Kết quả nghiên cứu những dòng nấm được thu thập tại vùng Thất Sơn cho thấy hàm lượng dược chất hết sức triển vọng, nấm đuôi gà tây vùng Thất Sơn - chứa polysaccharide Peptide và polysaccharide Krestin khá cao - hoạt chất này có đặc tính chống khối u và chống ung thư, được sử dụng để bổ sung hóa trị và xạ trị ung thư; nấm linh chi có hàm lượng polysacchairdes và triterpen cũng rất cao. TS Hồ Thị Thu Ba cho biết: Hoạt chất này có thể giúp hỗ trợ điều trị nhiều chứng bệnh - nguyên nhân gây đột quỵ cao ở người trẻ tuổi - hay như nấm thượng hoàng Phellinus linteus chứa Triterpenoid và hispidin giúp ngăn khối u hoành hành và chứa nhiều acid amin không thay thế hỗ trợ thần kinh và hội chứng run rẩy ở người già…

Các hợp chất quý, một lần nữa, được kiểm định polysacchairdes 6.00 và Triterpen 6.57 từ mẫu nấm linh chi của HTX nông nghiệp Tà Ðãnh, khá cao so với nấm Hàn Quốc. Các mẫu sản phẩm chế biến từ linh chi, bào ngư, nấm mối tiếp tục được kiểm định bên cạnh nguồn nấm tươi ngon đang được bán lẻ trong siêu thị, nhà hàng.

Hiện nay, HTX nông nghiệp Tà Ðãnh chủ động từ việc tạo  phôi, trồng nấm và giao phôi khuyến khích mở rộng vùng trồng gắn với chế biến và sản phẩm tươi, Nương muốn truyền cảm hứng từ nấm dược liệu tới mọi người, cùng nhau tìm thấy sự an yên khi cải thiện sinh kế. HTX không chỉ có nấm, giá thể sau khi thu hoạch nấm còn có thể nuôi trùn quế; dịch trùn quế bón cây, nuôi gà thả vườn ăn phụ phẩm nấm dược liệu… Các thành viên HTX có thể làm ra nhiều dòng sản phẩm. Du khách có thể đến chơi cả hai điểm đón (2-3 ha/điểm) ở Tri Tôn và Tịnh Biên - có sinh cảnh hồ tự nhiên.

Chủ nhân Nấm Nàng Nương và những sản phẩm từ nông trại được giới thiệu tại Chợ phiên 4 Mùa ngon ở Cần Thơ ngày 28-12-2024.

Những khám phá bất ngờ

“Bạn có biết nấm và loài người có bản đồ di truyền gần như tương tự nhau - 85% RNA 50% DNA của nấm giống của con người”, Paul Stamets, nhà Nấm học, tác giả quyển sách đột phá “Mycelium Running”, một bộ bách khoa toàn thư về nấm, nói rằng nấm chiếm 1/4 tổng sinh khối của trái đất và 92% tổng số thực vật phụ thuộc vào nấm để sinh tồn.

Theo Paul Stamets, nấm có khả năng giúp con người cứu thế giới, không chỉ vì con người mà còn cho tất cả sự sống. Paul Stamets tin rằng nấm có thể tạo ra điều kỳ diệu và cách nấm cứu thế giới là:

_ Nấm thu hút côn trùng, côn trùng thu hút chim chóc, chim thải phân và tạo điều kiện để một hệ sinh thái hình thành.

_ Nấm sẽ hấp thụ ô nhiễm nông nghiệp, triệt tiêu những vi khuẩn có hại và mang đến một môi trường xanh, sạch.

_ Nấm sẽ giúp con người chống lại bệnh tật. Một số loài nấm đặc thù chứa rất nhiều hoạt chất quan trọng, giúp con người đánh bại những căn bệnh quái ác thông qua việc khai thác công dụng của nấm đúng cách.

_ Nấm sẽ tiêu diệt những côn trùng gây hại và giúp trái đất trở nên tốt hơn.

Một nhóm 20 nhà nghiên cứu vi sinh vật nhân chuẩn đã dựng ra opsthokonta - một siêu giới nối liền động vật và nấm - cả hai đều có chung những mầm bệnh. Riêng nấm không thích nghi khi bị vi khuẩn mục rữa và vì vậy những thứ kháng sinh tốt nhất đều xuất phát từ nấm. “Nếu con người hiểu rõ đặc tính của nấm thì việc biến chúng trở thành “kim cương” cũng là điều hoàn toàn có thể”, Paul Stamets, tin chắc.

Không có gì ngạc nhiên khi nấm minh chứng sự vượt trội trong việc hỗ trợ sức khỏe tim mạch, giúp tinh thần minh mẫn, chống nhiễm trùng do vi khuẩn và virus, giảm viêm, tăng năng lượng và đặc biệt là tăng cường khả năng miễn dịch. Một số loài nấm ăn, nấm dược liệu: Cordyceps sinensis, Ganoderma lucidum, Lentinus edodes, Hericium erinaceus, Xerula radicata, Pleurotus… chứng minh nguồn thực phẩm bổ dưỡng khi tiêu thụ thường xuyên, sạch, có giá trị dinh dưỡng và giá trị kinh tế cao.

Theo Cognitive Market Research, thị trường nấm được phân chia theo loại sản phẩm (chiết xuất hữu cơ và chiết xuất thông thường); theo dạng (chiết xuất lỏng hoặc chiết xuất bột); theo ứng dụng (thực phẩm và đồ uống, thực phẩm bổ sung, chăm sóc cá nhân và mỹ phẩm và dược phẩm). Quy mô thị trường nấm dược liệu toàn cầu đạt 35,2  tỉ USD trong năm 2024 và sẽ mở rộng với tốc độ tăng trưởng kép hằng năm (CAGR) là 8,5% từ năm 2024 đến năm 2031. Phân tích theo địa lý cho thấy: Năm 2024, Bắc Mỹ chiếm hơn 40% doanh thu toàn cầu với quy mô thị trường là 14 tỉ USD và sẽ tăng trưởng với tốc độ tăng trưởng kép hằng năm (CAGR) là 6,7% từ năm 2025 đến năm 2031; châu Âu chiếm hơn 30% thị phần doanh thu toàn cầu với quy mô thị trường là 10,5 tỉ USD và sẽ tăng trưởng với tốc độ tăng trưởng kép hằng năm (CAGR) là 7,0%. Châu Á - Thái Bình Dương chiếm khoảng 23% thị phần doanh thu toàn cầu với quy mô thị trường là 8 tỉ USD và sẽ tăng trưởng với tốc độ tăng trưởng kép hằng năm (CAGR) là 10,5% từ nay tới năm 2031.

Tháng 9-2024, Applied Food Sciences, Inc (AFS) đã công bố việc thành lập một cơ sở trồng trọt mới, tiên tiến tại Phần Lan như một phần của việc mở rộng quan hệ hợp tác chiến lược với KÄÄPÄ Biotech. Sự phát triển này phản ánh cam kết chung của các công ty trong việc tạo ra những loại nấm có nguồn gốc từ Bắc Âu tốt nhất và đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng đối với nấm dược liệu cao cấp trên toàn cầu.

Việt Nam là 1 trong 15 nước trên thế giới ghi danh trong bản đồ dược liệu, ghi nhận trên 5.000 loài thực vật và nấm, 408 loài động vật, 75 loại khoáng vật có công dụng làm thuốc. Theo Viện Dược liệu, trên 20 loài nấm ăn, nấm dược liệu được nuôi trồng thành công. Nương Farm đã tham gia vào dòng chảy này. Nàng Nương hiểu rõ những đòi hỏi của phân khúc nấm tươi và tốc độ quá nhanh của nấm khô. Ðặc biệt, sự tiện lợi và những đòi hỏi chuẩn chất để trở thành thực phẩm chức năng.

Tiếp tục khám phá “vật chất tối”

Theo một nghiên cứu mới do Steeve Bonneville từ Université libre de Bruxelles, những cây nấm đầu tiên đã tiến hóa trên trái đất từ ​​715 đến 810 triệu năm trước, sớm hơn 300 triệu năm so với những gì cộng đồng khoa học tin tưởng cho đến nay. Các kết quả được công bố trên Science Advances cũng cho thấy nấm có thể là đối tác quan trọng của những loài thực vật đầu tiên xâm chiếm bề mặt lục địa. Hóa thạch nấm lâu đời nhất được xác nhận là 460 triệu năm tuổi.

Tim Spector, tác giả cuốn sách “Spoon-Fed: Why almost everything we’ve been told about food is wrong” lưu ý: Nếu bạn chỉ nhìn một loại thực phẩm dưới lăng kính của calo và các chất dinh dưỡng đa lượng như protein, chất béo, carbohydrate hay thậm chí đường và muối, bạn sẽ chỉ nhìn thấy một phần nhỏ của bức tranh tổng thể. Chúng ta đang đánh giá thấp sự phức tạp của thực phẩm.

Các nhà vật lý thiên văn nói: Nếu chúng ta chỉ nhìn thấy 5% vật chất có trong vũ trụ, 95% còn lại là vật chất tối và năng lượng tối - thì đó là thứ chúng ta chưa từng biết đến. Tương tự, trong vũ trụ dinh dưỡng, khối lượng “vật chất tối” ẩn mình trên từng bữa ăn của chúng ta mỗi ngày, tác động của những hợp chất này tới sức khỏe con người là điều mà không phải ai cũng hiểu hết.

Khi đối chiếu một lát tỏi với danh sách 150 thành phần dinh dưỡng của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, có thể tìm thấy 67 hợp chất trong đó bao gồm mangan, vitamin B6 và selen - những thành phần dinh dưỡng khiến tỏi được xem là hữu ích.

Thịt đỏ là một nguồn thực phẩm cung cấp tiền chất TMA (trimethylamine), sau đó được gan chuyển hóa thành TMAO trong máu. Sự tương tác giữa các hợp chất đã biết và “vật chất tối dinh dưỡng” là trimetylamin N-oxit (TMAO). Các nghiên cứu gần đây phát hiện bệnh nhân tim mạch vành có nguy cơ tử vong trong 5 năm cao hơn gấp 4 lần nếu có nồng độ TMAO trong máu cao. Nếu chế biến thịt đỏ với tỏi tươi, một hợp chất trong nó là allicin có thể chặn quá trình TMA biến đổi thành TMAO, nhờ đó đem lại lợi ích cho sức khỏe tim mạch của bạn. Ðó là lý do tại sao chế độ ăn Ðịa Trung Hải hay bao gồm các món ăn kết hợp với tỏi.

Với nấm, ước tính khoảng 5 triệu loài, chỉ có 100.000 loài nấm được các nhà khoa học biết đến. Loài người từng nghiên cứu động vật - thực vật và điều chưa được nghiên cứu đầy đủ chính là nấm.

Bài, ảnh: CHÂU LAN