មានរឿងនិទានពោលតៗគ្នា អំពីការកកើតវត្តបុរាណដ៏ល្អឯកលើទឹកដីនៃអតីតរាជធានី នោះគឺ វត្តថៀងមឺវ។ ទោះបីផ្តើមចេញពីរឿងរ៉ាវណាក៏ដោយ វត្តមានទីតាំងនៅក្បែរមាត់ទន្លេហឿង គឺជាគោលដៅទេសចរណ៍មិនអាចខ្វះបានពេលភ្ញៀវមកកាន់ក្រុងហ្វេ។
បរិវេណវត្តថៀងមឺវ មានទេសភាពស្រស់ស្អាត ក្បូរក្បាច់រចនាល្អប្រណីត។
វត្តថៀងមឺវ ឬហៅថាវត្តលិញមឺវ ត្រូវបានស្ដេចង្វៀងហ្វាង អនុញ្ញាតឱ្យកសាងនៅឆ្នាំ ១៦០១ ស្ថិតនៅត្រើយខាងជើងនៃទន្លេហឿង ចម្ងាយពីមជ្ឈមណ្ឌលក្រុងហ្វេប្រមាណ ៥ គីឡូម៉ែត្រ។ លុះដល់ឆ្នាំ ១៦៦៥ ស្ដេចង្វៀងភុកតឹង អនុញ្ញាតឱ្យជួសជុលវត្តឡើងវិញ។ បន្តអភិរក្សមត៌កដូនតា ឆ្នាំ ១៧១០ ស្ដេចង្វៀងភុកចូ បានបញ្ជាឱ្យស្មិតជួងធំមួយ (កម្ពស់ ២,៥ ម៉ែត្រ វិជ្ឈមាត្រ ១,៤ ម៉ែត្រ ទម្ងន់ ២.០៥២ គីឡូក្រាម)។ រយៈកាល ៥ ឆ្នាំក្រោយមក ព្រះអង្គអនុញ្ញាតឱ្យកសាងសិលាចារិកមួយផ្ទាំង កម្ពស់ ២,៦ ម៉ែត្រ ទទឹង ១,២៥ ម៉ែត្រ ដាក់លើខ្នងអណ្តើកមួយក្បាលធ្វើពីថ្មម៉ាបប្រវែង ២,២ម៉ែត្រ។
ចេតិយភឿកយៀង។
វត្តថៀងមឺវ មានអាយុកាលជាង ៤០០ ឆ្នាំ ប៉ុន្តែផ្នែកសំណង់សំខាន់ៗក្នុងបរិវេណវត្ត ហាក់ដូចជានៅដូចដើមនិងល្អប្រណីតរួមបញ្ចូលជាមួយស្ថាបត្យកម្មទាំងមូលនៃវត្តថៀងមឺវ។ ពេលឈានជើងផុតកាំជណ្ដើរឡើង ភ្ញៀវទេសចរនឹងឃើញចេតិយភឿកយៀង។ នេះជានិមិត្តរូបពិសេសដោយឡែករបស់វត្តថៀងមឺវ។ ចេតិយត្រូវបានក្សត្រ ថេវទ្រី អនុញ្ញាតឱ្យកសាងនៅឆ្នាំ ១៨៤៤ ក្បែរទន្លេហឿង។ ខាងក្រោយចេតិយ ភឿកយៀងគឺខ្លោងទ្វារ។ នេះជាខ្លោងទ្វារធំ មានច្រកទ្វារ ៣ ជានិមិត្តរូបនៃឋានទាំង ៣៖ មនុស្ស-នរក-សួគ៌។ ខ្លោងទ្វារ ត្រូវបានកសាងតាមរចនាបថ ២ជាន់ ដំបូល ៨ ថ្នាក់ ជាន់ទី ២ នៃខ្លោងទ្វារកណ្តាលមានតម្កល់ព្រះពុទ្ធរូប។ កំពូលខ្លោងទ្វារត្រូវបានឆ្លាក់ក្បូរក្បាច់រចនាដ៏ប្រណីត។
បរិវេណវត្តថៀងមឺវ មានរបងថ្មព័ទ្ធជុំវិញ និងមានខ្លោងទ្វារតូចៗជាច្រើន ភ្ញៀវទេសចរអាចថតយករូបភាពដ៏ស្រស់ស្អាតនៅទីនេះ។ គ្រប់សំណង់ទាំងអស់ក្នុងបរិវេណវត្ត មានលក្ខណៈពិសេស ស្រស់ស្អាត ជាស្ថាបត្យកម្មដ៏ល្អឯក ក្នុងនោះមានវិហារ។ វិហារគឺជាកន្លែងសក្ការបូជាព្រះពោធិសត្វសិអារ្យមេត្រី។ បន្ទាប់នោះ គឺវិហារដៀតាង មានភាពស្ងប់ស្ងាត់ សមស្រប ដើម្បីស្មឹងស្មាធ៍សមាធិ។ ពិសេស បរិវេណវត្តនៅទាំងមានទីធ្លាធំទូលាយ មានដើមឈើធំៗ ព័ទ្ធជុំវិញស្រះទឹក។ នេះជារមណីយដ្ឋានលម្ហែកាយដ៏អស្ចារ្យ ពេលបានមកទស្សនាកម្សាន្តនៅវត្តថៀងមឺវ។
ប្រសិនបើមានឱកាស ភ្ញៀវទេសចរគប្បីចំណាយពេលមួយថ្ងៃដើម្បីទស្សានាស្វែងយល់អំពីសំណង់ស្ថាបត្យកម្មនៃវត្តថៀងមឺវ ដែលជាស្នាដៃរបស់ដូនតាបានបន្សល់ទុកមក៕
ហាថាញ-មុនី