Theo nguyên tắc, những bản án có hiệu lực pháp luật phải được thi hành nghiêm túc. Thế nhưng, trên thực tế công tác thi hành án (THA) dân sự thời gian qua gặp rất nhiều khó khăn, phức tạp. Ngoài nguyên nhân khách quan là người phải THA không có điều kiện để thi hành, còn một số nguyên nhân chủ quan khác như: Bản án tuyên không thể thi hành được; người phải THA cố tình không chịu thi hành; một số cơ quan, tổ chức can thiệp trái pháp luật vào quá trình THA; một số án khi chuyển giao cho cấp xã để đôn đốc thi hành gặp khó… Những nguyên nhân đó đang tác động tiêu cực đến hoạt động THA, làm ảnh hưởng thậm chí xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của những người trong cuộc.

NHỮNG BẢN ÁN “BÓ TAY” NGƯỜI THI HÀNH!

Cơ quan THA thành phố cho biết, Cần Thơ hiện còn hai vụ án kéo dài trên 30 năm không thể thi hành, nguyên nhân chính là các Bản án của tòa án tuyên không rõ ràng, không chính xác. Hiện nay, các đương sự liên tục khiếu nại, những giải pháp mà Ban chỉ đạo THA thành phố đưa ra cũng không thực hiện được. Trong khi đó, các văn bản xin ý kiến chỉ đạo nghiệp vụ gửi cho Cục THA (thuộc Bộ Tư pháp) vẫn chưa có hồi âm.

Vụ án thứ nhất, theo Bản án Dân sự Phúc thẩm số 90, ngày 25-10-1977 của Tòa Phúc thẩm, TAND Tối cao tại TP Hồ Chí Minh, việc mua bán căn nhà 35/53, đường Phạm Ngũ Lão, TP Cần Thơ giữa bà Quảng Thị Thu Hà và bà Huỳnh Thị Thắm là hợp pháp; bà Hà phải giao lại căn nhà cho bà Thắm trong thời hạn 3 tháng kể từ ngày tuyên án phúc thẩm. Quá trình thi hành án, trước năm 1993, công tác THA dân sự do tòa án thực hiện, vụ án đã có quyết định THA, nhưng không biết lý do vì sao chưa thi hành được. Sau năm 1993, công tác THA được chuyển giao từ tòa án sang Cơ quan THA nhưng THA tỉnh Cần Thơ không nhận được hồ sơ vụ án này. Đến năm 1999, bà Thắm khiếu nại và yêu cầu tiếp tục THA; TAND tỉnh Cần Thơ (cũ) cũng xác nhận án chưa thi hành xong, nên cơ quan THA tiếp tục đưa vụ án ra thi hành. Tuy nhiên, trong quá trình này, bà Hà đã xây dựng nhà mới, không tự nguyện chấp hành án và liên tiếp khiếu nại gay gắt. Trong khi bản án tuyên trả nhà nhưng không xác định diện tích nhà, diện tích đất khuôn viên và sau khi bị “lãng quên THA 10 năm”, căn nhà là đối tượng THA không còn trên thực tế nên không đủ căn cứ xác định diện tích tài sản để thi hành. Đến nay, thời hiệu kiến nghị xem xét lại bản án theo thủ tục giám đốc thẩm cũng không còn.

Đoàn Thi hành án TP Cần Thơ đang tổ chức kê biên, định giá tài sản phần nhà, đất của bà Huỳnh Thị Huệ (tọa lạc tại đường Võ Tánh, phường Lê Bình, quận Cái Răng). Ảnh chụp ngày 22-4-2008.

Vụ án thứ hai xảy ra trên địa bàn quận Cái Răng. Nội dung quyết định công nhận hòa giải thành của TAND tỉnh Hậu Giang ngày 1-6-1976 trong vụ đòi lại nhà giữa bà Nguyễn Thị Quí và bà La Quân là bà Quí phải thanh toán cho bà Quân 700.000 đồng thì sẽ được dọn vào nhà để ở. Căn nhà tranh chấp trước đây tọa lạc tại số 57/2, đường Đinh Tiên Hoàng, thị trấn Cái Răng, huyện Châu Thành (hiện nay là quận Cái Răng). Nguồn gốc căn nhà này là nhà của ngoại kiều cho thuê. Theo báo cáo của cơ quan THA TP Cần Thơ, “khi Tòa án tỉnh Hậu Giang đưa vụ việc ra giải quyết không xác minh rõ nguồn gốc căn nhà. Vì vậy, khi UBND huyện Châu Thành và Ban Nội chính Tỉnh ủy có công văn tuyên bố nhà thuộc diện Nhà nước quản lý, không giao lại cho bà Quí thì cơ quan THA đã có công văn gửi VKSND Tối cao và TAND Tối cao để kháng nghị hủy án nhưng từ năm 1998 đến nay không nhận được văn bản trả lời”. Hiện nay, cơ quan THA thành phố đã trả lại đơn yêu cầu cho bà Quí vì tài sản THA đã được xác lập quyền sở hữu Nhà nước trước khi vụ án được đưa ra giải quyết. Bà Quí không đồng tình.

Theo ông Phạm Quốc Việt, Trưởng THA TP Cần Thơ, đối với những vụ án mà Bản án tuyên nhưng không thể thi hành được, cơ quan THA cũng đã có công văn thỉnh thị ý kiến chỉ đạo của Cục THA hoặc có văn bản kiến nghị Tòa án và Viện kiểm sát cấp trên xem xét lại bản án theo thủ tục pháp luật quy định, tuy nhiên, nhiều năm liền cơ quan THA không nhận được văn bản trả lời. Vì vậy, dù các đương sự liên tiếp khiếu nại thì cơ quan THA cũng đành “bó tay”. Mới đây nhất, THA đã kiến nghị Đoàn Đại biểu Quốc hội đơn vị TP Cần Thơ đưa vấn đề ra Quốc hội để có hướng dẫn thực hiện.

THI HÀNH ÁN CŨNG BỊ “HÀNH”

Giữa tháng 3-2008, cơ quan THA dân sự quận Cái Răng có văn bản đề nghị THA dân sự TP Cần Thơ rút vụ án Huỳnh Thị Huệ về trên thi hành với lý do: “Có sự can thiệp của một số cán bộ và tổ chức theo hướng bảo vệ bà Huệ nên việc THA gặp trở ngại”. Nhận được đề nghị này, THA thành phố đã quyết định rút hồ sơ lên thành phố để tiếp tục thi hành. Theo phán quyết của TAND TP Cần Thơ, vợ chồng bà Huỳnh Thị Huệ và ông Danh Văn Quang phải trả cho bà Lê Thị Huyền Nhung trên 1,1 tỉ đồng. Trước đó, bà Huệ còn phải trả cho Ngân hàng TMCP Sài Gòn-Hà Nội trên 2,3 tỉ đồng. Theo Báo cáo số 01, ngày 14-11-2007 của cơ quan THA dân sự quận Cái Răng, trong quá trình THA, bà Huệ đã đưa 1,75 tỉ đồng đến trả trực tiếp cho ngân hàng. Mặc dù cơ quan THA chưa giải tỏa kê biên nhưng ngân hàng đã tự ý giải chấp 2 căn nhà tọa lạc trên đường Võ Tánh, phường Lê Bình, quận Cái Răng và bà Huệ tiếp tục đem tài sản thế chấp cho ngân hàng TMCP Bắc Á trong lúc bản án trả nợ cho bà Nhung chưa thi hành. Theo cơ quan THA quận Cái Răng và THA TP Cần Thơ, việc bà Huệ mang tài sản chưa giải tỏa kê biên đi thế chấp vay vốn là vi phạm quy định pháp luật về quản lý tài sản kê biên. Phòng Tài nguyên & Môi trường quận Cái Răng chấp nhận cho bà Huệ đăng ký giao dịch bảo đảm và Phòng Tư pháp quận Cái Răng chứng thực vào hợp đồng vay vốn cũng là vi phạm pháp luật. Để đối phó với việc trả nợ cho bà Nhung, bà Huệ đã mang tài sản là căn nhà ở KV Yên Hạ thế chấp “làm tin” cho cơ quan THA, xin được lùi lại thời gian trả nợ nhưng trị giá căn nhà này chỉ khoảng trên dưới 400 triệu đồng trong khi số nợ phải trả trên 1,1 tỉ đồng nên ông Trần Quốc Lộc, chấp hành viên THA TP Cần Thơ, cho rằng, cơ quan THA quận Cái Răng trước đây đã quyết định kê biên căn nhà trên đường Võ Tánh mà bà Huệ đang thế chấp cho ngân hàng TMCP Bắc Á để THA là đúng quy định pháp luật. Thế nhưng, ngày 21-11-2007, Thường trực Ban Chỉ đạo THA quận Cái Răng đã có Báo cáo số 11, cho rằng: việc kê biên phát mãi căn nhà là không khả thi vì căn nhà này đã được cơ quan Nhà nước chứng thực và ngân hàng cho vay thế chấp làm sao thực hiện được việc bán đấu giá tài sản? “Vụ bà Nhung là dạng cho vay cá thể, hơn nữa bản án cũng mới chưa đầy 1 năm nhưng việc dùng các biện pháp thi hành hạ sách chưa phải là cần thiết...”. Trong đơn khiếu nại gửi đến các cơ quan chức năng, bà Nhung đặt vấn đề: “Tại sao tôi là người đương nhiên được luật pháp bảo vệ mà lại bị bỏ rơi và chịu nhiều thiệt thòi, còn bà Huệ là người cố tình giựt nợ lại được các cơ quan địa phương quận Cái Răng bảo vệ?”.

Vụ án Trương Văn Út cũng đang làm “đau đầu” cơ quan THA quận Ninh Kiều. Bản án phải thi hành buộc ông Út phải giao cho em ruột là bà Trương Thị Nga 283,5 triệu đồng trong tổng số tiền trên 1,4 tỉ đồng. Trong quá trình xét xử sơ thẩm, TAND quận Ninh Kiều đã có văn bản yêu cầu các cơ quan chức năng giữ lại số tiền chi trả bồi hoàn để đảm bảo THA. Thế nhưng, quá trình xét xử phúc thẩm, gia đình ông Út đã được Trung tâm Thông tin tư vấn dịch vụ Tài chính công TP Cần Thơ giải quyết cho rút toàn bộ tiền bồi thường. Hiện nay, ông Út đã mua đất, cất 5 gian nhà cho con cái, vợ chồng sử dụng trong khi bà Nga hoàn cảnh khó khăn, lại bị bệnh nặng nhưng chờ đợi hơn 1 năm vẫn chưa nhận được tiền bồi hoàn. Chấp hành viên THA quận Ninh Kiều, ông Nguyễn Hữu Trung cho biết: “Sắp tới, THA quận sẽ tổ chức định giá tài sản để đảm bảo công tác THA. Nếu ông Út cố tình cản trở THA thì chúng tôi sẽ kiến nghị xử lý hình sự. Đây là một trong những trường hợp đương sự có điều kiện thi hành nhưng không chịu THA”.

GIAO CẤP XÃ THI HÀNH ÁN: HIỆU QUẢ THẤP!

Trong đợt giám sát tăng thẩm quyền xét xử cho tòa án cấp huyện của Đoàn đại biểu Quốc hội đơn vị TP Cần Thơ đầu tháng 4-2008, một số cơ quan THA cấp huyện đã kiến nghị chấm dứt việc giao các vụ việc phải thi hành có giá trị không quá 500 ngàn đồng về cấp xã đôn đốc thực hiện vì không có hiệu quả. Việc giao án về cấp xã thi hành được thực hiện theo Chỉ thị số 20/2001/CT-TTg, ngày 11-9-2001 của Thủ tướng Chính phủ. Theo báo cáo của THA TP Cần Thơ, trong 6 tháng (từ tháng 10-2007 đến tháng 3-2008), cơ quan THA dân sự cấp huyện đã chuyển giao 332 vụ việc THA cho xã đôn đốc thực hiện với số tiền phải thu trên 720 triệu đồng, tuy nhiên, kết quả chỉ đạt được 29,21% về việc và 6,77% về tiền.

Theo ông Phạm Quốc Việt, các vụ việc có mức án thi hành mỗi lần không quá 500 ngàn đồng nhưng đa số là án phức tạp bởi người phải THA thường có hoàn cảnh khó khăn, hoặc đang chấp hành hình phạt tù (ví dụ các loại việc bồi thường trong án mua bán ma túy, chứa mại dâm, đánh bạc; án phí hình sự...). Mặt khác, hiện nay cán bộ tư pháp xã phải thực hiện khoảng 12 loại công việc trong khi biên chế chỉ có 1 cán bộ. Nếu cán bộ tư pháp rời khỏi trụ sở để đôn đốc THA thì không có người làm công tác chứng thực, hộ tịch cho công dân; nếu ở tại trụ sở làm việc thì công tác THA khó đảm bảo thực hiện. Hiện nay, để khắc phục tình trạng này, THA TP Cần Thơ cũng đang áp dụng nguyên tắc: Địa phương nào làm tốt thì tiếp tục giao, địa phương nào để tồn nhiều việc thì cấp huyện rút lên thi hành. Theo thông tin từ Cục THA, hiện nay Bộ Tư pháp đang có kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các cơ quan THA địa phương dừng việc chuyển giao THA dân sự có giá trị không quá 500 ngàn đồng cho UBND cấp xã đôn đốc thi hành, vì thời gian qua, một trong những nguyên nhân đẩy lượng án tồn tăng cao là do ách tắc trong việc thi hành án ở cấp xã.

*

* *

THA dân sự là một khâu quan trọng trong việc đưa pháp luật vào cuộc sống và góp phần bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Vì vậy, cần phải có những chế tài kiên quyết để xử lý hành vi cản trở, không chấp hành án, những can thiệp trái pháp luật vào công tác THA vì những mục đích không lành mạnh. Đồng thời công tác THA cũng đòi hỏi một hành lang pháp lý vững chắc và thống nhất để đảm bảo THA không gặp khó khăn, bất trắc. Đó cũng là những vấn đề đang đặt ra trong Dự thảo Luật Thi hành án Dân sự đang sắp sửa được trình Quốc hội xem xét tại kỳ họp thứ 3 sắp tới.

THU HUYỀN PHAN