Như Báo Cần Thơ đã đưa tin, ngày 17-10-2017, lần đầu tiên, Ban Điều hành Đề án Liên kết phát triển bền vững Tiểu vùng Tứ giác Long Xuyên (TGLX) đã họp tại Cần Thơ. Dịp này, chúng tôi đã phỏng vấn ông Đào Anh Dũng, Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ, xoay quanh việc Cần Thơ tham gia Đề án này.

* Thưa ông, vì sao TP Cần Thơ tham gia Đề án liên kết Tiểu vùng TGLX?

- Liên kết để phát triển là cần thiết. Sáng kiến liên kết Tiểu vùng TGLX có sự tham gia của TP Cần Thơ và 3 tỉnh An Giang, Kiên Giang, Hậu Giang nhằm thực hiện Quyết định số 593/QĐ-TTg, ngày 26-4-2016 của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành Quy chế thí điểm liên kết phát triển kinh tế - xã hội vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) giai đoạn 2016-2020. Lâu nay Tiểu vùng này thiếu sự liên kết.

* Theo ông, sự thiếu liên kết này đã diễn ra như thế nào?

- Các chuyên gia đã chỉ rõ rằng, cũng như các tiểu vùng khác ở ĐBSCL, Tiểu vùng TGLX lâu nay thiếu liên kết, mỗi tỉnh theo đuổi mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội riêng. Điều này đã dẫn đến nhiều chồng chéo, mâu thuẫn, không phát huy được sức mạnh chung. Thí dụ như sản phẩm trùng lắp, cạnh tranh không cần thiết; cơ sở hạ tầng thiếu kết nối, gây khó khăn trong vận chuyển nông sản, hàng hóa; việc bố trí không gian phát triển cũng chưa hài hòa với lợi thế giữa các địa phương. Hệ thống cung ứng dịch vụ logistics cho ngành nông nghiệp còn rời rạc. Hệ thống đường thủy, đường bộ chưa thông suốt trong từng tỉnh và toàn vùng, làm gia tăng thời gian vận chuyển nông sản đến thị trường, làm tăng tỷ lệ tổn thất và chi phí vận chuyển.

Trong sản xuất nông nghiệp, công nghệ sơ chế sau thu hoạch, phương tiện kho bãi để chứa nông sản và kho lạnh, kho mát để trữ nông sản tươi sống ở những khâu trung gian vẫn còn thiếu và thiếu liên kết. Ngoài ra, việc thiếu liên kết và hợp tác trong chuỗi giá trị ngành hàng làm cho thị trường và giá cả nông sản luôn bấp bênh, thiếu ổn định, mất cân đối cung - cầu. Mức độ tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu của sản phẩm nông nghiệp, nhất là gạo, cá tra, rau màu và một số sản phẩm trồng trọt, chăn nuôi khác còn hạn chế. Đầu ra chủ yếu là bán sản phẩm thô, khả năng cạnh tranh của nông sản kém và chưa có thương hiệu.

* Vậy ông đánh giá về tiềm năng và thách thức tại Tiểu vùng này như thế nào?

- TGLX, như đánh giá của các chuyên gia, là một vùng sản xuất nông nghiệp quan trọng của ĐBSCL và cả nước, với diện tích rộng hơn 500.000 ha. Vùng này sản xuất chủ yếu là lúa, gạo, cá, hoa màu, sản lượng lúa gạo khoảng 5 triệu tấn/năm.

Đây là vùng trũng tự nhiên ở đầu nguồn ĐBSCL, cùng với Đồng Tháp Mười, TGLX có chức năng điều tiết thủy văn quan trọng cho cả ĐBSCL. Vào mùa lũ, vùng này ngập tự nhiên đến 3 mét nên hấp thu lượng lớn nước lũ, phù sa, tài nguyên thủy sản, giúp giảm ngập lụt cho các vùng phía hạ lưu. Đến mùa khô, nước lũ trong vùng trũng này bổ sung cho dòng chảy giúp cân bằng ranh giới mặn - ngọt cho các tỉnh ven biển.

Về thách thức thì ngoài việc thiếu liên kết, TGLX cũng như cả vùng ĐBSCL đang đứng trước hàng loạt thách thức như biến đổi khí hậu, nước biển dâng gây hạn hán, xâm nhập mặn, mưa nắng thất thường. Rồi tác động do hệ thống các đập thủy điện trên sông Mê Công mà theo dự báo, sẽ làm tổn thất nguồn thủy sản nước ngọt, ảnh hưởng lớn đến dinh dưỡng của người dân và các loài thuộc hệ sinh thái đất ngập nước; ngoài ra còn làm giảm phù sa, gây hạn vào mùa khô ở TGLX.

Rồi việc thâm canh lúa, tăng lúa vụ 3 làm tăng chi phí, bạc màu đất, ô nhiễm môi trường vì sử dụng phân thuốc nhiều. Rồi suy giảm nguồn tài nguyên thủy sản do đánh bắt quá mức, các khu bảo tồn hệ sinh thái đất ngập nước giảm đi. Gần đây các chuyên gia còn cảnh báo nhiều về nạn suy giảm nước ngầm và sụt lún đất, đây là một thách thức lớn đối với cả ĐBSCL.

Ngoài ra, các địa phương luôn chịu nhiều thách thức vì còn yếu về tổ chức sản xuất, về thị trường tiêu thụ hàng hóa và thiếu nguồn nhân lực.

Tất cả những vấn đề này đã, đang và còn tiếp diễn ở TP Cần Thơ và 3 tỉnh bạn trong Tiểu vùng TGLX.

* TP Cần Thơ lại có diện tích ít nhất trong Tiểu vùng TGLX?

- Đó là nói về ranh giới, nhưng liên kết thì phải toàn diện và phải tích hợp với cả thành phố và toàn vùng ĐBSCL. Cần Thơ là thành phố trực thuộc Trung ương, có vị trí trung tâm của cả ĐBSCL, có nước ngọt quanh năm, có cảng lớn, thuận lợi cho việc vận chuyển hàng hóa nông sản. Ngoài ra, Cần Thơ còn là trung tâm về công nghiệp, tài chính, thương mại cho toàn vùng. Cần Thơ có nhiều doanh nghiệp chế biến lớn. Đặc biệt, Đại học Cần Thơ là một đại học lớn của khu vực và cả nước, đóng góp quan trọng về nhân lực nghiên cứu cũng như kiến thức về ĐBSCL. Khi liên kết phát triển bền vững tiểu vùng TGLX thì TP Cần Thơ phát huy sức mạnh tổng hợp đó để tham gia các chương trình của Đề án. Tóm lại, Cần Thơ liên kết là để phát triển bền vững với vùng TGLX.

* Thưa ông, Đề án này không dừng ở năm 2020 mà còn hướng tới năm 2030, vì sao như vậy?

- Ban điều hành tiếp tục hoàn thiện Đề án để báo cáo Bộ Kế hoạch và Đầu tư trong tháng 10 này để trình Thủ tướng Chính phủ vào tháng 12 tới. Mục đích cuối cùng của Đề án này là nhằm xây dựng một Tiểu vùng TGLX phồn thịnh, nâng cao chất lượng sống của người dân, phát triển bền vững thông qua liên kết hợp tác, điều phối tốt giữa các địa phương trong Tiểu vùng trong các lĩnh vực liên kết được xác định.

Phải có tầm nhìn đến năm 2030, vì Đề án xác định Tiểu vùng TGLX là một vùng đáng sống của người dân ĐBSCL nói riêng và của Việt Nam nói chung. Để đảm bảo tính bền vững của sự phát triển, tầm nhìn này được xây dựng dựa trên ba trụ cột của phát triển bền vững gồm kinh tế, xã hội và môi trường. Thiếu một trong ba trụ cột này, sự phát triển sẽ không bền vững và không thể đạt đến thịnh vượng.

* Ông có thể nói rõ hơn?

- Đề án xác định, về kinh tế thì thu nhập trung bình đầu người của người dân trong Tiểu vùng sẽ cao hơn mức trung bình vùng ĐBSCL và nằm trong nhóm địa phương có thu nhập khá của cả nước. Giao thông thông suốt, kết nối thủy - bộ nội vùng và giữa các đô thị trong tiểu vùng; kết nối thông suốt với các đô thị vùng như Cần Thơ, TP Hồ Chí Minh, Đông Nam bộ; kết nối hành lang ven biển và tại các cửa khẩu quốc tế sang Campuchia.

Về xã hội, tiểu vùng TGLX là một nơi đáng sống, có chất lượng đời sống cao. Khoảng cách thu nhập của người dân được rút ngắn. Bộ máy chính quyền phục vụ, thân thiện, kiến tạo phát triển. Số người dân phải di cư nơi khác tìm việc làm vì lý do thiếu việc làm hoặc thu nhập thấp tại địa phương sẽ được giảm đáng kể. Giảm hẳn người ăn xin, cơ nhỡ. Người dân được tiếp cận tốt dịch vụ y tế, chăm sóc sức khỏe, giáo dục.

Về môi trường, người dân Tiểu vùng TGLX được sống trong môi trường trong lành, nông thôn và đô thị xanh, sạch, đẹp, có nhiều cây xanh. Sẽ không có ô nhiễm đất, nguồn nước và chất lượng không khí được kiểm soát tốt. Vùng đồng bằng ngập lũ sẽ nhận được nước lũ, phù sa, dinh dưỡng, tài nguyên thủy sản từ sông Mê Công. TGLX tuân thủ tốt quy luật tự nhiên, tận dụng nước mặn vào mùa khô ở ven biển để nuôi trồng thủy sản nước mặn. Động vật hoang dã, cá tôm thiên nhiên được phục hồi. Cảnh quan thiên nhiên đất ngập nước vùng TGLX được phục hồi ở các khu bảo tồn và xen kẽ ở những vùng sản xuất.

* Ban Điều hành Đề án cũng đã xác định được 7 lĩnh vực liên kết. Vì sao phải chọn 7 lĩnh vực này và việc tổ chức thực hiện ra sao, thưa ông?

- Lĩnh vực liên kết được xây dựng dựa trên nhu cầu, trên việc xác định thế mạnh, yếu của từng địa phương trong Tiểu vùng với những mối quan tâm chung. Mục đích của các mối liên kết là nhằm tạo sự hợp tác, điều phối chung trong toàn vùng để hài hòa sự phát triển toàn vùng, để vừa tránh chồng chéo, mâu thuẫn, cạnh tranh không cần thiết và vừa là hợp lực để đạt hiệu quả cao hơn, tăng sức mạnh cạnh tranh chung và giải quyết những thách thức chung của Tiểu vùng.

Liên kết phát triển bền vững Tiểu vùng TGLX là một nỗ lực lâu dài, chia ra từng giai đoạn thực hiện 5 năm. Sẽ thành lập Ban Chỉ đạo liên tỉnh về liên kết vùng, gồm Chủ tịch UBND 4 tỉnh, thành này. Các thành viên Ban Chỉ đạo sẽ bầu ra Trưởng ban chỉ đạo cho nhiệm kỳ 5 năm. Mỗi địa phương sẽ thành lập Tổ công tác gồm các sở, ban ngành, đoàn thể, do Giám đốc Sở NN&PTNT làm Tổ trưởng. Sẽ xây dựng cơ chế, quy chế điều hành, hợp tác để thực hiện và phải rà soát, điều chỉnh theo từng giai đoạn 5 năm. Và phải tổ chức theo dõi tiến độ thường xuyên, đánh giá định kỳ để kịp thời điều chỉnh Đề án cho phù hợp.

* Về kinh phí thực hiện Đề án này, được biết, lãnh đạo 4 địa phương vùng TGLX đã đề nghị Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (International Union For Conservation Of Nature - IUCN) và Quỹ Khí hậu Xanh (Green Climate Fund - GCF - thuộc Liên Hiệp Quốc) tài trợ nguồn vốn thực hiện, trị giá lên tới 150 triệu USD ?

     - Tại cuộc họp hôm 17-10 vừa rồi của Ban Điều hành Đề án, đại diện IUCN, Tiến sĩ Andrew Benedict Wyatt, Quản lý Chương trình ĐBSCL (Mekong Delta Programme Manager - thuộc IUCN) đã có ý kiến rằng nếu 7 lĩnh vực của đề án này phù hợp với mục tiêu hoạt động của IUCN và GCF trong các chương trình khung của Liên Hiệp Quốc liên quan tới sản xuất, đời sống, giáo dục, bảo tồn rừng, sức khỏe, nguồn nước, cơ sở hạ tầng… thích ứng với biến đổi khí hậu thì sẽ dễ được IUCN tài trợ, khoảng tài trợ dự kiến sẽ từ 100-150 triệu USD sau khi Đề án được Chính phủ thông qua.

* Xin cảm ơn ông.

7 lĩnh vực liên kết chính: liên kết về quy hoạch, kế hoạch, bố trí không gian phát triển; liên kết về sản xuất và xúc tiến thương mại nông nghiệp, thủy sản; liên kết về phát triển du lịch; liên kết về quản lý nguồn nước, bảo vệ môi trường, đáp ứng đa mục tiêu và thích ứng biến đổi khí hậu; liên kết thu hút đầu tư; liên kết thiết lập hệ thống thông tin vùng và liên kết xây dựng thể chế chính sách cho Tiểu vùng.

Huỳnh Kim (thực hiện)