Để hạn chế thấp nhất việc lây nhiễm HIV từ đối tượng tiêm chích ma túy, Việt Nam đã đưa vào sử dụng mô hình điều trị cai nghiện các chất dạng thuốc phiện (heroin, opium) bằng thuốc thay thế methadone tại TP Hải Phòng và TP Hồ Chí Minh. Phương pháp này giúp người nghiện giảm dần cảm giác thèm heroin, giảm việc sử dụng heroin và cuối cùng là từ bỏ ma túy. Qua nhiều cuộc nghiên cứu, bác sĩ Huỳnh Đỗ Phi, cán bộ Chương trình hợp tác về AIDS giữa Việt Nam - CDC, Trường Đại học Y Harvard (Hoa Kỳ) chia sẻ với bạn đọc những thông tin sâu hơn về phương pháp điều trị nghiện heroin đã được nhiều nước áp dụng hiệu quả.

Từ năm 1965, ở Mỹ đã có một số nghiên cứu và điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện (opiates, opioids) như heroin hoặc opium bằng thuốc thay thế methadone cho 22 người nghiện đầu tiên. Từ đó đến nay, methadone đã có mặt ở 60-70 nước. Năm 2005, chỉ riêng khu vực cộng đồng chung châu Âu đã có trên 500 ngàn người tham gia điều trị thay thế bằng methadone. Ở khu vực châu Á, Trung Quốc là nước áp dụng khá mạnh chương trình này với 503 phòng khám ở 23 tỉnh, với hơn 60.000 người tham gia. Thái Lan cũng đã xây dựng chương trình này từ những năm 1980.

Điều trị methadone là phương pháp dùng loại thuốc có dạng thuốc phiện tổng hợp để thay thế heroin hoặc opium. Methadone là một loại opiate tổng hợp có tác dụng phong bế ảnh hưởng của heroin và loại trừ triệu chứng cai thuốc, một phương pháp đã được chứng minh là thành công ở nhiều người nghiện heroin. Methadone không có tác dụng đối với người nghiện các chất ma túy khác như: cần sa, cocain, amphetamine; cũng không tác dụng với những trường hợp như: nghiện rượu, thuốc lá, nghiện thuốc an thần benzodiazepine (như valium). Methadone được Bộ Y tế nước ta chọn làm chất thay thế điều trị nghiện opiates nhờ các ưu điểm: Hấp thu qua đường uống nên giảm được nguy cơ lây nhiễm HIV và các bệnh lây qua đường máu khác như viêm gan B và C cho người nghiện chích ma túy; ít gây nghiện hơn heroin và không đòi hỏi phải tăng liều methadone khi đạt được liều duy trì, chỉ phải dùng 1 lần/ ngày vì methadone có tác dụng lâu dài khoảng 24 giờ tức là dài hơn từ 4 đến 6 lần so với thời gian tác dụng của heroin; (người nghiện heroin nặng thường chích heroin 2-3 lần/ ngày). Phương thức điều trị bằng methadone này sẽ góp phần làm giảm việc sử dụng ma túy bất hợp pháp, với chi phí điều trị là 6.000 đồng/ liều/ ngày và chỉ cần sử dụng một liều methadone duy nhất trong ngày.

Người bệnh đến uống thuốc methadone tại một cơ sở điều trị nghiện ma túy ở Indonesia. Ảnh: Đ.P

Điều trị methadone còn giúp giảm chi phí của xã hội vì chương trình methadone giúp giảm tội phạm và chi phí cho ngành tư pháp. Khi đã đạt đến liều methadone điều trị duy trì methadone giúp ổn định cuộc sống người nghiện chích ma túy, và cải thiện tuân thủ điều trị với thuốc ARV.

Theo nghiên cứu của các chuyên gia, kết quả tốt nhất của đời sống không ma túy có thể đạt được thông qua 4 mức độ can thiệp như: giáo dục, hướng nghiệp, nâng cao kỹ năng giao tiếp và trị liệu hành vi. Kết quả tốt có thể đạt được khi người bệnh điều trị ít nhất từ 6 tháng trở lên. Tuy nhiên, đối với người có tiền sử cắt cơn nhiều lần, cần có thời gian điều trị từ 1,5 năm đến 2-3 năm, lúc đó có thể từ từ giảm liều methadone nếu bệnh nhân đã sẵn sàng.

Ngoài ra, methadone còn có thể sử dụng an toàn ngay cả khi thời gian điều trị kéo dài đến 10 năm hoặc lâu hơn cho người nghiện nặng. Sự tiếp cận với cơ sở y tế lâu dài tạo cơ hội cho bệnh nhân từ bỏ ma túy đang dùng (heroin), lối sống và những bạn nghiện. Ở các nước Tây Phương, có nhiều người điều trị methadone duy trì lâu dài vẫn có cuộc sống bình thường, có việc làm, đời sống gia đình, và có thể làm một công dân hữu ích cho xã hội vì methadone còn có tác dụng ổn định tâm thần.

Việc sử dụng thuốc methadone, kèm theo hỗ trợ thay đổi hành vi và tham vấn cùng các dịch vụ hỗ trợ khác sẽ giúp người nghiện ngưng sử dụng heroin (cả các loại opiate khác), đưa họ trở lại với cuộc sống ổn định.

Hiện nay, ngoài methadone có phương pháp khác điều trị hiệu quả tình trạng nghiện heroin. Các phương pháp dùng thuốc thay thế khác, như buphrenorphine tại một số quốc gia khác và thay đổi hành vi cũng được áp dụng để điều trị nghiện heroin. Việc điều trị sẽ hiệu quả hơn nếu tình trạng nghiện được phát hiện sớm.

Những người từ 18 tuổi trở lên có thể tham gia điều trị methadone. Đối với những trường hợp dưới 18 tuổi muốn điều trị bằng phương pháp này phải có người giám hộ theo qui định của pháp luật. Bệnh nhân phải lệ thuộc opiate và có đơn tự nguyện điều trị methadone. Phương pháp này được áp dụng đối với những người có thời gian nghiện ma túy ít nhất 6 tháng trở lên và đã cai nghiện ít nhất một lần bằng các phương pháp khác nhưng vẫn tái nghiện và người nghiện không bị chống chỉ định sử dụng thuốc. Người nghiện phải đi đến cơ sở điều trị methadone mỗi ngày để uống thuốc methadone trước mặt nhân viên y tế. Đồng thời, người tham gia điều trị phải có giấy giới thiệu của UBND phường- nơi người nghiện cư trú. Đặc biệt, Bộ Y tế ưu tiên những người tích cực tham gia các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS, người có HIV cần điều trị ARV và phụ nữ mang thai. Những người được lựa chọn điều trị nghiện ma túy bằng thuốc thay thế methadone phải cam kết hàng ngày đến cơ sở y tế để uống thuốc suốt thời gian điều trị. Trong quá trình điều trị, có thể xuất hiện tác dụng phụ như: táo bón, buồn nôn, khô miệng- mắt- mũi, đổ mồ hôi. Người bệnh còn có thể ngộ độc opiate khi dùng methadone còn dùng rượu hoặc thuốc an thần như benzodiazepine hoặc trong mấy tuần đầu khi chưa đạt được liều methadone ổn định người nghiện vẫn sử dụng heroin. Vì vậy, người điều trị phải tư vấn kỹ cho người nghiện và bệnh nhân để chuẩn bị kỹ về tinh thần, thời gian và địa điểm cư trú ổn định cho đợt điều trị kéo dài.

Hiện nay, một số người còn băn khoăn vì nghĩ dùng methadone là dùng thuốc gây nghiện nhẹ để thay thế các dạng chất heroin, vì thế khi điều trị bằng methadone, liệu người nghiện ma túy có bị nghiện methadone hay không và có bị ảnh hưởng đến sức khỏe? Thực tế điều trị cho thấy người nghiện ma túy dạng opiate được cho uống thuốc thay thế methadone ở mức độ bão hòa. Do đó, phương pháp điều trị này sau khi đạt được liều methadone duy trì không cần tăng liều mà sau 2-3 năm còn có thể giảm liều và có sự theo dõi của cán bộ y tế. Đặc biệt là có thể đảm bảo sức khỏe, cắt hội chứng cai cho người nghiện ma túy, và giảm tác hại, giảm tỷ lệ nhiễm HIV, viêm gan B và C. Sau khi điều trị bằng phương pháp trên, hành vi phạm tội của các đối tượng nghiện ma túy cũng giảm đáng kể do người bệnh không cần tiêm chích nữa nên không còn nhu cầu kiếm tiền bằng mọi cách để mua heroin. Như vậy người nghiện có thể ổn định cuộc sống và tái hòa nhập cộng đồng.

BÍCH KIÊN (thực hiện)

Hiện nay, tại Việt Nam có 2 địa phương được chọn làm thí điểm điều trị methadone miễn phí là Hải Phòng và TP Hồ Chí Minh. Dự kiến có khoảng 1.500 người tham gia. Tại TP Hải Phòng, vào cuối tháng 4-2008, 3 điểm điều trị thí điểm đã đi vào hoạt động ở các quận, huyện: Lê Chân, Ngô Quyền và Thủy Nguyên. Tại TP Hồ Chí Minh, người nghiện ma túy có nhu cầu và đủ điều kiện như nói trên và hộ khẩu tại TP có thể liên hệ với các điểm tham vấn hỗ trợ cộng đồng ở các quận: Quận 4, quận 6 và quận Bình Thạnh để có thêm thông tin và được hướng dẫn việc đăng ký tham gia. Sau khi triển khai đạt hiệu quả ở hai thành phố trên, chương trình sẽ mở rộng sang các tỉnh, thành phố khác trên cả nước.