Nhân việc Chính phủ vừa ban hành nghị quyết chuyên đề về phát triển bền vững vùng ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu, chúng tôi đã phỏng vấn GS.TS Võ Tòng Xuân, chuyên gia nông nghiệp, xoay quanh việc thực hiện nghị quyết này để giúp nông dân giàu lên.

*  Theo giáo sư, cái mới của nghị quyết này là gì?

- Đây là một chuyển biến rất lớn trong suy nghĩ của lãnh đạo, căn cứ trên kinh nghiệm hơn 40 năm nay. Nghị quyết này sẽ đảo lộn lại tình thế trước đây. Ví dụ toàn đồng bằng đang được thiết kế theo chính sách cũ là an ninh lương thực; cái gì cũng phải lo cho an ninh lương thực, cho cây lúa, nên cấu trúc hạ tầng cũng như việc tổ chức trong các ban ngành xuống đến tỉnh, huyện và cho tới người nông dân chỉ để sản xuất lúa là chính. Chính sách an ninh lương thực hơn 40 năm qua đã đưa tới một thành công lớn là chúng ta thoát được hiểm họa thiếu đói, tiến tới xuất khẩu gạo, đưa nước ta vào top 10 nước xuất khẩu gạo trên thế giới. Sâu hơn là chúng ta đạt được ổn định xã hội; nhờ nông nghiệp, nhờ cây lúa mà xã hội ổn định, chính trị cũng ổn định.

Nhưng mặt bất cập của chính sách này là nó có thể làm triệt tiêu những sáng kiến làm giàu cho người nông dân, làm giàu cho ĐBSCL. Chúng ta cứ làm lúa bất chấp những điều kiện thiên nhiên, điều kiện môi trường. Ví dụ như nước mặn, chúng ta thấy nước mặn là không làm lúa được, cho nên bằng mọi cách, tốn bao nhiêu tiền cũng phải ngăn mặn, đưa nước ngọt từ trên xuống, tốn hàng trăm ngàn tỉ đồng ngân sách, tiền vay quốc tế, nhưng cuối cùng, ngày nay đồng bằng này vẫn nghèo, nghèo hơn những vùng khác; và người nông dân, nhất là nông dân trồng lúa, vẫn nghèo hơn những tầng lớp khác trong dân chúng.

Nghị quyết chuyên đề về phát triển vùng ĐBSCL được kỳ vọng sẽ tạo nên đột phá cho đồng bằng. Trong ảnh: Xếp dỡ hàng hóa tại Cảng Cái Cui, TP Cần Thơ. Ảnh: CTV

* Vậy cần bắt đầu thay đổi từ đâu, thưa Giáo sư?

- Thứ nhất là đổi mới tư duy của lãnh đạo; thấy rằng làm giàu cho nông dân là phải lợi dụng các điều kiện thiên nhiên của ĐBSCL. Từ đó, tạo điều kiện cho bà con làm giàu, chứ không phải làm ăn như trước đây, làm ra chỉ để ăn.

Kế tiếp là thay đổi tư duy của người nông dân. Người nông dân muốn có trình độ khá lên thì không thể làm theo kiểu cũ, nhất là làm manh mún. Ví dụ đất đai rất manh mún, động tới cái bờ cơm nếp, cái miếng ruộng nhỏ của mình thì không chịu. Nếu tư duy của bà con nông dân mình cứ như thế thì đồng bằng này không bao giờ mới được. Mà không mới, thì ai cứ đứng ở chỗ nấy, làm ra có ăn thôi, rồi đem ra ngoài chợ làng bán; và nếu để thương lái đi gom hàng cho các nhà doanh nghiệp bán, thì nó là một món hàng hỗn tạp các thứ. Ví dụ như cây lúa, thương lái đi qua một con kênh đã mua được mấy chục giống lúa dồn hết vô một xà lan. Các doanh nghiệp xuất khẩu phải lấy lúa của các thương lái như thế thì không bao giờ chúng ta có gạo có thương hiệu, có chất lượng. Mà gạo không thể truy nguyên được nguồn gốc thì cũng không thể nào bảo đảm với người tiêu dùng đó là gạo sạch, là thực phẩm an toàn.

Thứ ba là doanh nghiệp cũng phải đổi mới tư duy. Đất nước nào cũng vậy, muốn phát triển phải có những nhà doanh nghiệp mạnh. Phải là nhà doanh nghiệp được đào tạo, được học hành đàng hoàng, phải biết phát triển thị trường. Nhiều doanh nghiệp đang sống bằng cách lo lót, chụp giựt, tranh thủ để chiếm đất hay mua hàng không đúng chất lượng. Ví dụ với gạo, mặt hàng quan trọng nhất của Việt Nam hiện nay, tuy giá trị không cao nhưng đụng tới hàng chục triệu người nông dân. So với gạo của Thái Lan, gạo của mình không bằng về chất lượng vì gạo Thái Lan là gạo lúa mùa, mình là gạo lúa cao sản. Nhưng cái tôi muốn nói là ở Thái Lan, các nhà xuất khẩu gạo có hiệp hội xuất khẩu gạo và người ta làm đồng lòng. Giá cả đi theo chất lượng của Nhà nước đưa ra, gạo ai đạt được chất lượng đó thì bán theo giá của hiệp hội. Họ không chơi kiểu đi lòn, kiểu phổng tay trên như nhiều doanh nghiệp mình hay làm do không tôn trọng tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm, làm hại chính sản phẩm của mình.

* Nhưng như thế là đụng tới chuyện quản lý của Nhà nước?

- Các ban ngành chức năng của Chính phủ và các tỉnh phải làm nghiêm chỉnh lại. Ví dụ Bộ Nông nghiệp phải quản lý được các loại nông dược lưu hành trong đất nước này. Hay các tỉnh, trước hết phải làm quy hoạch lại, ví dụ phải giảm diện tích lúa ở những nơi đất không thích hợp để làm tăng lợi tức của nông dân, như nghị quyết này đã nói.

Hay như nghị quyết đề ra giải pháp chuyển quy hoạch từ sống chung với lũ qua chủ động sống chung với lũ, với ngập nước, với nước lợ, nước mặn, thì phải tùy điều kiện nước ngọt để quy hoạch nuôi trồng cho thích hợp, xem nước mặn, nước lợ cũng là tài nguyên làm giàu của nông dân. Ví dụ quy hoạch lại vùng nuôi tôm thì phải dồn điền đổi thửa, đầu tư khoa học... để không còn nuôi tôm theo kiểu tự phát, làm cho bệnh tôm lan truyền. 

*  Chính phủ có đặt giải pháp TPHCM cần liên kết với ĐBSCL để thực hiện nghị quyết này. Vì sao như vậy?

- Vì công nghiệp chế biến, mở thị trường, doanh nghiệp lớn, các “đại gia”... từ TPHCM đầu tư vào ĐBSCL là điều tất yếu. Các bên đều có lợi. Đây là việc cần thiết để ĐBSCL phát triển bền vững và nông dân, nông nghiệp, nông thôn ĐBSCL giàu lên.

* Xin cảm ơn Giáo sư! 

HUỲNH KIM (thực hiện)