Đến nay, Việt Nam đã tham gia ký kết và thực hiện nhiều Hiệp định thương mại tự do (FTA) giúp tạo nhiều thuận lợi và cơ hội mới cho các doanh nghiệp trong nước mở rộng sản xuất và phát triển xuất khẩu. Song, áp lực cạnh tranh ở cả thị trường trong nước và quốc tế cũng ngày càng tăng khi xu hướng thuận lợi hóa thương mại phát triển. Điều này, đòi hỏi các cơ quan quản lý Nhà nước và doanh nghiệp phải kịp thời đổi mới tư duy, hành động mới có thể chủ động nắm bắt tốt cơ hội và hạn chế được khó khăn, thách thức từ quá trình hội nhập quốc tế.
Chế biến cá tra xuất khẩu tại một doanh nghiệp ở Khu công nghiệp Trà Nóc 2, TP Cần Thơ.
Nhiều cơ hội và thách thức
Việt Nam hiện là một trong những nước đã tham gia rất nhiều FTA cả ở trong khu vực và trên thế giới. Đặc biệt, từ năm 2007 khi gia nhập WTO, nước ta có điều kiện thuận lợi để đàm phán, tham gia FTA và đến nay có tổng cộng 17 FTA.
Các FTA đã và đang tạo nhiều cơ hội cho doanh nghiệp trong nước đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa sang nhiều thị trường trên thế giới và người tiêu dùng trong nước cũng được tiếp cận nhiều loại hàng hóa chất lượng với giá rẻ nhờ thuế xuất nhập khẩu giảm. Đặc biệt, FTA có đóng góp rất lớn vào tăng trưởng xuất khẩu, nếu năm 1995 nước ta xuất khẩu chỉ đạt 5,4 tỉ USD, thì năm 2000 được 14,4 tỉ USD, đến năm 2007 đạt 48,5 tỉ USD và đến nay đạt hơn 213,8 tỉ USD. Tuy nhiên, các thách thức cạnh tranh trên "sân nhà" cũng là rất lớn khi nhiều loại hàng hóa nhập khẩu giá rẻ đang tràn vào nước ta, trong khi sức cạnh của nhiều doanh nghiệp và nhiều loại hàng hóa trong nước còn hạn chế.
Theo Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ Trương Quang Hoài Nam, mở cửa áp lực cạnh tranh lên các doanh nghiệp của chúng ta là rất lớn, đặc biệt đối với Cần Thơ và ĐBSCL hầu như có tới 99,5% là doanh nghiệp vừa và nhỏ, chỉ một vài doanh nghiệp lớn nhưng là lớn so với Việt Nam chứ so với quốc tế vẫn còn nhỏ nên áp lực cạnh tranh càng lớn. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2017 cho thấy Việt Nam đứng trước những ngã rẽ phải lựa chọn, một là chúng ta tiếp tục làm một "cứ điểm" gia công xuất khẩu với giá trị gia tăng thấp hoặc là phải tận dụng làn sóng hội nhập để chúng ta vươn lên trong chuỗi giá trị toàn cầu. Tuy nhiên, nói như vậy, cũng không có nghĩa là dễ dàng cho sự lựa chọn bởi vì doanh nghiệp chúng ta còn quá nhỏ và cần có hỗ trợ nhất định mới có thể tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Cần hành động mạnh mẽ
Nhằm hỗ trợ cho doanh nghiệp trong hội nhập quốc tế, UBND TP Cần Thơ vừa phối hợp Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam và Hội đồng kinh doanh Hoa Kỳ- ASEAN tổ chức hội thảo "Thuận lợi hóa thương mại, thúc đẩy doanh nghiệp vừa và nhỏ tham gia chuỗi giá trị toàn cầu". Tại hội thảo này, các diễn giả và chuyên gia đã trao đổi, chia sẻ với các doanh nghiệp vừa và nhỏ khu vực ĐBSCL nhiều kinh nghiệm và thông tin cập nhật về chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu, đồng thời hướng dẫn doanh nghiệp áp dụng hiệu quả nhiều công cụ cần thiết nhằm gia nhập các chuỗi cung ứng của các công ty toàn cầu và tận dụng được tối đa các ưu đãi mang lại từ các FTA.
Năm 1995, Việt Nam tham gia vào tổ chức ASEAN, thời điểm này có thể nói là năm "khởi nghiệp" trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế thời hiện đại của nước ta. Năm 2002, nước ta tham gia FTA ASEAN-Trung Quốc, năm 2016 là FTA ASEAN- Hàn Quốc, đến 2007 chúng ta gia nhập Tổ chức thương mại Thế giới (WTO) là mốc rất quan trọng, năm 2008 có FTA ASEAN- Nhật Bản. Năm 2009, chúng ta có FTA Việt Nam- Nhật Bản là FTA song phương đầu tiên, đồng thời tham gia ký FTA ASEAN-Úc, New Zealand và ASEAN-Ấn Độ; năm 2011 ký FTA Việt Nam-Chile. Năm 2015 là năm "bội thu" FTA, trong năm ta cùng lúc kết thúc đàm phán được với các đối tác thương mại lớn như: EU về FTA Việt Nam-EU, kết thúc đàm phán với Nga về FTA Việt Nam-Liên minh kinh tế Á-Âu, FTA Việt Nam-Hàn Quốc… |
Theo các chuyên gia, tự do hóa thương mại và thuận lợi hóa thương mại là xu hướng không thể đảo ngược của thương mại thế giới. Hiện các quốc gia trên thế giới ngày càng phải quan tâm nhiều đến việc tạo thuận lợi thương mại, nhất là đơn giản hóa, hiện đại hóa và minh bạch các thủ tục hải quan để tạo thuận lợi cho thông quan hàng hóa xuất nhập khẩu. Thời gian qua, nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới đều có đề cập đến vấn đề thủ tục hải quan, tạo thuận lợi hóa thương mại và buộc các bên liên quan phải thực thi. Năm 2014, Tổ chức thương mại Thế giới (WTO) cũng đã thông qua Hiệp định Thuận lợi hóa thương mại và hiệp định này chính thức có hiệu lực từ năm 2017. Riêng ở Việt Nam, hiện Chính phủ và các bộ, ngành Trung ương cũng đã ban hành nhiều văn bản pháp lý nhằm tạo thuận lợi thương mại và thúc đẩy nâng cao khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước. Do vậy, các cơ quan chức năng Nhà nước và doanh nghiệp cần quan tâm tìm hiểu kỹ các quy định của Nhà nước và các nội dung đã cam kết với quốc tế, lộ trình thực hiện cụ thể của FTA mới có thể chủ động hội nhập quốc tế. Đồng thời, cần phải tiếp tục đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, mạnh dạn xóa bỏ các thủ tục kinh doanh không cần thiết và kịp thời đổi mới tư duy và hành động để có những cách làm mới sáng tạo, hiệu quả. Theo ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công thương, các cơ quan chức năng Nhà nước đổi mới tư duy quản lý, hướng đến phục vụ tốt nhất cho doanh nghiệp, coi doanh nghiệp là đối tác và tạo thuận lợi cho họ chứ không phải là lo kiểm soát họ. Còn doanh nghiệp cũng phải đổi mới tư duy kinh doanh theo hướng "làm thật, ăn thật", chú ý nâng cao uy tín, chất lượng, thương hiệu sản phẩm, hướng đến phát triển bền vững.
Theo bà Mary Etta Tarnowka, Tổng lãnh sự Hoa Kỳ tại TP Hồ Chí Minh, các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) hiện chiếm phần lớn số lượng các doanh nghiệp nói chung ở Việt Nam nhưng chỉ đóng góp một nửa vào GDP và chỉ có ¼ số lượng có thể tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu hoặc thành công trong việc thu hút vốn đầu tư nước ngoài dù các nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam là rất lớn. Nếu các doanh nghiệp SME không chủ động và tích cực hơn trong hội nhập vào chuỗi cung ứng toàn cầu, các chuyên gia dự đoán Việt Nam có thể rơi vào "bẫy thu nhập trung bình". Có rất nhiều việc cần làm để hỗ trợ doanh nghiệp SME hội nhập hiệu quả hơn. Trong đó, điều quan trọng là phải tạo ra môi trường pháp lý bình đẳng, minh bạch, dễ dự đoán, khuyến khích sáng tạo và đổi mới. Cần thúc đẩy thương mại tự do, công bằng trên cơ sở có đi có lại và một môi trường Internet mở sẽ giúp hội nhập tốt hơn vào kinh tế toàn cầu. Hiện Cơ quan phát triển quốc tế của Hoa Kỳ (USAID) cũng đang hỗ trợ Việt Nam nhiều dự án nhằm thuận lợi hóa thương mại, đơn giản hóa thủ tục hải quan, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.
Bài, ảnh: Khánh Trung