Chăm sóc trẻ sơ sinh là điều không dễ dàng, nhất là đối với những người lần đầu làm cha, làm mẹ. Trong quá trình chăm sóc, chỉ cần một sơ suất nhỏ hoặc làm không đúng cách, có thể gây khó chịu cho trẻ, thậm chí dẫn đến hậu quả đáng tiếc. Để giúp các bậc cha mẹ biết cách chăm sóc trẻ khỏe mạnh, khoa học, bác sĩ Lưu Thị Nhất Phương, Trưởng Khoa Vật lý trị liệu, Bệnh viện Nhi đồng Cần Thơ, đã có bài viết chia sẻ kinh nghiệm và các phương pháp chăm sóc trẻ sơ sinh.

Trẻ từ khi sinh ra đến 30 ngày được gọi là sơ sinh. Trẻ sinh ra đủ tháng khi tuổi thai từ đủ 37 tuần đến hết 41 tuần. Trẻ sơ sinh đủ tháng có cân nặng lúc đẻ trên 2,5 kg, chiều dài của bé trung bình 48-50 cm. Lúc mới chào đời, trẻ khỏe mạnh có những biểu hiện như: khóc to, da hồng, thở đều- nhịp thở 40 - 60 lần/ phút; bé không có dị tật, bú khỏe, không nôn và đi tiêu ra phân su. Để trẻ được khỏe mạnh, gia đình cần nắm một số phương pháp chăm sóc trẻ ngay từ lúc sơ sinh.

* Đảm bảo điều kiện môi trường tốt cho trẻ

Trong tử cung của mẹ, thân nhiệt của trẻ luôn được ổn định nhưng ngay sau khi ra đời, trẻ đã bị mất nhiệt bởi nhiệt độ môi trường thấp hơn. Do vậy, trẻ sơ sinh cần được giữ ấm. Phòng trẻ nằm phải ấm (28 - 300C), thoáng, không có gió lùa.

Mẹ và bé nên tắm nắng sáng sớm mỗi ngày khoảng 15-20 phút. Tắm nắng không những giúp trẻ có vitamin D để hấp thu tốt canxi trong sữa mà còn giúp nhanh chóng giảm vàng da. Thiếu ánh sáng mặt trời sẽ làm tăng nguy cơ thiếu vitamin D, trẻ sẽ có biểu hiện hay khóc đêm, giật mình, đổ mồ hôi và có thể dẫn đến còi xương. Đặc biệt, các bà mẹ không nên nằm than vì đã có nhiều trường hợp trẻ bị ngộ độc do khí CO của than, bị bỏng, hoặc làm trẻ bị mụn mủ, viêm mô tế bào vùng lưng. Các dụng cụ dùng cho trẻ như: muỗng, ly, bình sữa... phải rửa thật sạch, luộc nước sôi trước khi dùng để đảm bảo vệ sinh. Tất cả các đồ dùng cho trẻ như tã lót, quần áo, mũ, bao tay chân... cần phải được giặt sạch phơi dưới nắng.

* Chăm sóc da và rốn

Nhân viên y tế Bệnh viện Nhi đồng TP Cần Thơ đang chăm sóc trẻ sơ sinh. Ảnh: K.LOAN

Khi mới sinh, da của trẻ đỏ, sau đó chuyển sang hồng. Trẻ sơ sinh thường có hiện tượng vàng da sinh lý. Vàng da (kèm với tiểu vàng) bắt đầu xuất hiện vào ngày thứ 2, thứ 3 sau sinh, đạt đỉnh điểm vào ngày thứ 3, thứ 4, sau đó giảm dần.

Lớp chất “gây” bao phủ bên ngoài da trẻ trong ngày đầu mới sinh có vai trò giữ nhiệt và bảo vệ cho da trẻ. Do vậy, không nên tắm làm sạch chất “gây” trên da bé ngay sau sinh. Từ ngày thứ 2 trở đi, lớp chất “gây” này lại là môi trường rất thuận lợi cho khả năng nhiễm khuẩn da. Chính vì vậy mà sau khi ra đời từ 24-48 giờ, hàng ngày trẻ phải được tắm sạch. Khi tắm cho bé nên tắm nhanh, sạch bằng nước ấm trong buồng kín, tránh gió lùa. Dùng sữa tắm riêng cho trẻ, ít kiềm, tránh làm da trẻ bị xây xát, tránh để nước vào rốn, vào tai và không nên tắm quá lâu (hơn 10 phút). Chú ý, khi rốn trẻ chưa rụng thì lúc tắm tránh làm ướt rốn và sau khi tắm xong phải thay ngay băng rốn vô khuẩn cho trẻ. Khi chăm sóc trẻ phải rửa tay sạch, áo và tã lót của trẻ phải sạch sẽ, khô ấm. Tã của trẻ ướt phải thay ngay.

Rốn của trẻ phải được chăm sóc kỹ từ lúc mới sinh đến khi rốn rụng. Phải đảm bảo vô khuẩn khi cắt rốn và làm rốn. Thông thường, dùng dung dịch Povidine sát trùng quanh cuống rốn khi chăm sóc rốn mỗi ngày. Không nên băng kín rốn vì băng kín rốn sẽ tạo môi trường tốt cho vi khuẩn gây nhiễm trùng rốn và chậm rụng rốn. Để hở rốn sau khi chăm sóc, quấn tã dưới rốn, rốn sẽ mau khô, nhanh rụng, ít nhiễm trùng. Cuống rốn sẽ rụng tự nhiên sau 7-15 ngày. Rốn mới rụng phải giữ khô sạch cho tới khi lên sẹo.

* Dinh dưỡng cho mẹ và bé

Nên cho trẻ nằm cùng mẹ và cho bú càng sớm càng tốt. Trong vòng 30 phút sau sinh nên cho trẻ bú mẹ để tận dụng nguồn sữa non và các chất kháng khuẩn. Sữa mẹ là nguồn thức ăn lý tưởng cho trẻ bởi thành phần dinh dưỡng trong sữa mẹ cân đối, phù hợp với nhu cầu sinh lý của trẻ và dễ tiêu hóa. Ngoài giá trị về dinh dưỡng, giúp trẻ thông minh hơn và tăng cường sức đề kháng, việc nuôi con bằng sữa mẹ còn có ảnh hưởng tốt đến sự phát triển tinh thần của trẻ, giúp tăng tình cảm giữa mẹ và con. Vì vậy các bà mẹ nên nuôi con bằng sữa của mình là tốt nhất, chỉ trừ khi mẹ bị lao phổi, suy tim nặng hoặc bị nhiễm HIV.

Cho trẻ bú đúng tư thế sẽ giúp mẹ tiết nhiều sữa cho con. Người mẹ bế trẻ sao cho: Tư thế đầu và thân trẻ thẳng hàng, bụng trẻ áp sát bụng mẹ, mũi trẻ đối diện bầu vú mẹ, tay mẹ nâng đầu, vai và mông trẻ. Trẻ mút vú mẹ có hiệu quả khi miệng trẻ há to, ngậm cả quầng thâm của bầu vú, môi dưới trẻ cong ra phía ngoài. Trẻ nút chậm, sâu, thỉnh thoảng ngừng lại và mẹ nghe được tiếng nuốt sữa của bé. Trẻ cần được bú nhiều lần trong ngày (ít nhất 8 lần), bú cả ban đêm. Người mẹ nên cho trẻ bú cả sữa đầu lẫn sữa cuối, không để sữa còn lại trong bầu vú; cho trẻ bú đều cả 2 bên, bú hết bên này mới chuyển sang bên kia, lần sau đổi bên. Phần lớn trẻ sau khi bú dễ bị trớ hoặc nôn ra sữa vừa bú. Để giảm bớt nôn trớ, sau khi trẻ bú, ẵm trẻ đứng 5-10 phút, đến khi trẻ ợ hơi xong mới cho trẻ nằm. Khi trẻ mới bú xong, tránh các thao tác thay tã hay quần áo vì dễ làm trẻ ọc sữa.

Trẻ sơ sinh có hiện tượng giảm cân sinh lý. Trong 3 - 4 ngày đầu sau sinh, bé giảm cân so với khi mới sinh và sau đó tăng cân cùng với lúc mẹ đã lên sữa, có nhiều sữa. Trẻ sẽ đạt lại số cân khi sinh trong vòng 10 ngày sau sinh. Nhu cầu về chất dinh dưỡng của trẻ trong thời kỳ sơ sinh rất cao. Thông thường, trong tháng đầu tiên bé phải tăng được từ 800g-1.200g.

Hiện nay, vẫn còn phổ biến tình trạng sản phụ phải ăn cơm với muối tiêu, thịt kho thật mặn, kiêng cữ canh, rau, trái cây. Điều này làm cho bà mẹ khó ăn uống, thiếu năng lượng, mệt mỏi, táo bón, thiếu canxi, trong khi cơ thể người mẹ cần dinh dưỡng để bù năng lượng đã mất do sinh nở và cho trẻ bú. Do vậy, các bà mẹ phải ăn uống đủ thành phần thịt, cá, trứng, rau, trái cây và uống sữa thêm, uống nhiều nước, nghỉ ngơi hợp lý. Nhiều bà mẹ khi chưa lên sữa thường cho rằng mình chưa có đủ sữa, sợ bé đói nên cho bé bú bình thêm. Điều này là không cần thiết, lại có thể gây cho bé bị rối loạn tiêu hóa, dễ gây dị ứng và bé dễ bỏ sữa mẹ.

Bác sĩ: Lưu Thị Nhất Phương
(Trưởng Khoa Vật lý trị liệu, Bệnh viện Nhi đồng Cần Thơ)