Ông đã không trở về trong ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Chỉ có tờ giấy báo tử đến tay bà trong bữa cơm chiều. Ba đứa con, đứa lớn mười tuổi còn đứa út mới vừa tròn hai tuổi. Mỗi lần nghe các con hỏi sao mãi bố chưa về, bà không biết phải nói thế nào bởi những tâm hồn bé bỏng còn chưa kịp hiểu về cái chết, sự tàn khốc của chiến tranh. Cho đến một hôm chú chó vàng của các con bệnh chết. Ôm chú chó mang chôn dưới gốc khế ngọt cuối vườn, thằng lớn ngước đôi mắt ầng ậng nước hỏi bà "Có phải bố cũng nằm dưới đất thế này và mãi mãi không bao giờ thức dậy?".

Nhưng ông vẫn luôn sống trong trái tim lũ trẻ. Khi chúng nhìn lên bầu trời chỉ những đám mây trắng xốp trôi qua và nói với nhau rằng bố ghé thăm nhà. Khi thỉnh thoảng chúng lại mở chiếc rương gỗ, lôi kỷ vật của bố là chiếc mũ cối gắn ngôi sao phía trước ra đội lên đầu hỏi nhau "Trông anh có oai không?". Khi cả ba đứa cùng ngước nhìn di ảnh bố rồi quay sang nhau hỏi có phải anh giống bố đôi mắt? Tai bố giống tai em đúng không? May quá em có cái mũi y hệt bố này! Mẹ ơi mẹ, trong số mấy đứa con thì đứa nào giống bố nhất? Đối với bà đấy chính là cách mà ông đã trở về trong lòng bọn trẻ.

Những đứa trẻ năm xưa giờ tóc cũng đã điểm vài sợi bạc. Bà đã gần tám mươi, đã lên chức cụ. Ngày ngày bà trông hai đứa chắt nội, kiếm củi vòng quanh nhà và nuôi ít vịt gà đợi con cháu cuối tuần tụ họp. Mấy chục năm vắng ông, bà vẫn giữ thói quen nhìn ra cổng ngóng mỗi buổi chiều tàn. Hoàng hôn ở miền quê luôn thanh bình đến mức vài tiếng gió khua lá ngoài vườn cũng đủ làm lòng người xao động. Những chú gà con chiêm chiếp về mổ gạo góc sân, thỉnh thoảng cũng ngó nghiêng nhìn bà cụ già đang ngồi bất động. Mắt bà mờ đục màu mây, thỉnh thoảng lẩm bẩm nói một mình khi những ngón tay nhăn nheo đan vào nhau đặt trên đầu gối. Bà cứ ngồi như thế cho đến khi trời sập tối, gà vịt kêu inh ỏi đòi vào chuồng. Hai đứa chắt chạy chơi bên hàng xóm cũng đã dắt nhau về. Bà vịn tay vào ghế đứng dậy, nghe hai khớp xương kêu lục cục. Đã đến giờ bà nhóm bếp nấu cơm, bắc ấm nước để tắm cho chắt. Bố mẹ chúng đi làm dưới khu công nghiệp. Bà sai chắt lên bật điện kẻo nhà tối quá. Bà luôn muốn nhà sáng để ngước mắt lên lúc nào cũng có thể nhìn thấy ảnh ông.

Ti-vi phát bộ phim tài liệu về ngày 30-4-1975 đúng lúc cả nhà ngồi ăn cơm. Bà nhìn chăm chú vào khói lửa trong ký ức, miệng nói bâng quơ "Sao tấm lưng kia giống ông đến vậy". Bà khóc. Vừa và cơm vào miệng vừa khóc như đứa trẻ. Thỉnh thoảng bà sẽ khóc như thế vì nhớ ông.

Đúng lúc ấy đứa cháu gái trong thành phố Hồ Chí Minh điện ra đòi nói chuyện với bà. Xuyên là đứa cháu gái duy nhất của bà, đã gần ba mươi tuổi, vào Nam học tập rồi lập nghiệp cũng đã được chục năm. Cả nhà ai cũng khuyên Xuyên về vì ở trong đấy đâu có ai thân thích. Nhưng lần nào Xuyên cũng bảo "Ở trong này con không đơn độc. Lúc nào con cũng thấy có ông bên cạnh". Ngày Xuyên vào Nam, bà cứ nắm lấy bàn tay cháu gái run run dặn "Nhớ gắng sức tìm ông". Suốt mười năm qua bà không ngừng nuôi hy vọng trước lúc nhắm mắt xuôi tay sẽ đưa được ông về.

Ông hy sinh khi đang cùng đồng đội bảo vệ an toàn cho cầu Rạch Chiếc để quân ta tiến vào giải phóng Sài Gòn sau khi đã đánh tan "cánh cửa thép" Xuân Lộc. Đây là nhiệm vụ quan trọng bởi cầu Rạch Chiếc là chốt "tử thủ" của địch về hướng Đông để chặn đường tiến của quân ta. Ông hy sinh khi quân địch phản kích chiếm lại cầu bằng tàu chiến, máy bay trực thăng kết hợp với bộ binh, xe tăng. Quân ta đánh trả quyết liệt và không tránh khỏi hy sinh, trong đó có ông. Ông hy sinh nhưng đồng đội của ông đã chiếm lại được cầu vào ngày 30-4, thọc sâu vào thành phố, lao qua cầu Rạch Chiếc tiến thẳng về giải phóng Sài Gòn.

Hằng năm, cứ đến ngày 30-4, Xuyên đều đi qua cây cầu Rạch Chiếc như là một chuyến viếng thăm ông. Cây cầu, nơi ngày xưa ông cùng đồng đội đã chiến đấu để bảo vệ, giờ được xây mới dài rộng gần nghìn mét. Là nơi nối các tỉnh miền Đông Nam bộ, Tây Nguyên, miền Trung với thành phố mang tên Bác. Lần nào qua đó Xuyên cũng thấy gần gũi như có ông đang đứng đâu đó nhìn mình. Bà nghe Xuyên kể, khe khẽ mỉm cười.

Năm nay thì Xuyên đâu chỉ qua cầu có một mình. Ngồi sau xe tựa đầu vào lưng người thương nghe thành phố cất tiếng ca "Đất nước trọn niềm vui". Xuyên là người hiểu phần nào những hy sinh mất mát của cha ông để có được những buổi chiều thanh bình, cho đôi lứa yêu nhau chung đôi. Mất mát trong đôi mắt ngóng đợi của bà. Những đêm trở gió bà thường không ngủ được vì tiếng lá rụng ngoài vườn. Nghe như bước chân người mở liếp cổng tre bước qua khoảng sân nhỏ, đứng ngập ngừng trước cửa. Bà trở dậy liên tục, cầm đèn tập tễnh ra mở cửa ngó bâng quơ cho đến khi tiếng con dâu, con trai nhắc bà vào nhà kẻo gió. Mất mát trong những lần bố lặng lẽ lau di ảnh ông, lau đi đi lau lại, ngón tay rờ từng đường nét trên khuôn mặt ông. Mất mát trong những buổi chiều ngồi chơi ô quan ngoài cổng, thấy ông cháu nhà bên rình bắt chuồn chuồn kim, chuồn chuồn ớt mà Xuyên tự hỏi sao mình chẳng có ông? Trong những lần nằm co ro buồn thiu trên chiếc chõng tre nhìn dáng bà đơn độc lẩn thẩn trong vườn. Thỉnh thoảng trong lúc sắp mâm bà vẫn thường lấy thừa đũa bát. Chắc vì bà nghĩ ông về…

Xuyên mang theo niềm hy vọng của bà vào Nam, dù Xuyên biết tất cả đã hòa vào lòng đất. Ông ở đâu đó trên những vòm lá lao xao. Trên những đám mây lãng đãng trôi qua thành phố trong một buổi chiều thanh bình hay gấp gáp. Ông nằm xuống cùng đồng đội chắc vẫn nghe tiếng cá quẫy mỗi đêm trên dòng Rạch Chiếc, ngó trăng về đậu trên cầu, nhìn dòng người ngược xuôi mưu sinh tấp nập. Xuyên tin rằng ông vẫn tìm về bên bà bằng một cách nào đó mà chỉ bà mới có thể cảm nhận được. Một chú đom đóm bay vào đậu trên màn, một chú bướm trắng đậu trên tóc của bà, hay một tiếng gọi giữa đêm "vang như tiếng gọi đò". Tất cả đều có thể khiến bà tin ông vừa mới trở về… 

Còn Xuyên, phải chăng việc yêu một người phía bên kia cây cầu Rạch Chiếc, là ông trời đã ý tứ se duyên. Đó chính là người đã níu Xuyên lại với miền Nam. Thành phố bao dung lắm, dù chật chội nhưng vẫn mở lòng ra đón những người con tỉnh lẻ từ khắp mọi miền đất nước đổ về, như Xuyên. Hoàng nói đúng, ở lâu sẽ thấy Sài Gòn rất biết cách nắm níu hồn người. Xuyên lúc nào cũng cảm thấy mình được sống ở một nơi thân thuộc. Vì có ông lúc nào cũng dõi theo từng bước của Xuyên.

Xuyên chuẩn bị đồ đạc cho chuyến về thăm nhà. Không quên gói ghém lọ cao xoa bóp, ít thuốc bổ não cho bà. Đi du lịch ở đâu Xuyên cũng tìm mua thuốc tốt cho bà. Có hôm ngồi quán nước bà cụ trong phố, nghe tiếng xương khớp người dưng kêu lục cục mà nhớ thương bà. Giờ này chắc hẳn bà đang mong ngóng đứa cháu gái. Xuyên đi khắp các nghĩa trang liệt sĩ xung quanh khu vực ông nằm xuống, đều có mặt khi nghe tin những người lính năm xưa trở lại chiến trường tìm mộ. Đã có những đồng đội của ông được tìm thấy và lần này đã có tin về ông. Xuyên mang theo tin tức của ông về cho bà, còn mang về nhà một chàng rể quý để bà thủ thỉ chuyện trò. Mà Hoàng thì rất khéo chiều lòng người già. Hoàng nói "Trong ông bà chúng mình có cả kho ký ức sống động và đẹp đẽ". Xuyên tin bà sẽ vui…

VŨ THỊ HUYỀN TRANG